Ο φώσφορος, ένα μη μεταλλικό χημικό στοιχείο με τον ατομικό αριθμό 15 στον περιοδικό πίνακα, τραβάει ελάχιστα την προσοχή μας. Οι περισσότεροι από εμάς δεν σκεφτόμαστε το τι κάνει ο φώσφορος μέσα και γύρω μας—δηλαδή στο σώμα μας και στο περιβάλλον μας.
της Alexandra Roach
Ο καθηγητής του MIT (Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης) Christopher Cummins εξηγεί σε ένα άρθρο στην ιστοσελίδα του τμήματος χημείας: «Ο καθαρός φώσφορος P4 δεν εμφανίζεται φυσικά επειδή είναι εξαιρετικά αντιδραστικός. Ο φώσφορος εξορύσσεται από φωσφορικά πετρώματα, […] βασικά οστά και δόντια ζώων».
Λοιπόν, αλήθεια, γιατί να μας νοιάζει αυτό;
Δεν είμαι χημικός. Επομένως, συγχωρέστε με όταν δεν μπορώ να εξηγήσω επιστημονικά αυτό το δίλημμα με το στοιχείο “P”. Αν και δεν είμαι χημικός, είμαι ολιστικh επαγγελματίας υγείας και βοτανολόγος, και επιπλέον, κηπουρός και επίδοξη αγρότισσα. Μέσα στη σφαίρα όλων αυτών των ασχολιών, αναγκάζομαι να σκέφτομαι τον φώσφορο.
Ένα άρθρο του αρθρογράφου των Epoch Times Kuo Pin Wu σχετικά με τη θρέψη των νεφρών μου το θύμισε αυτό. Ο κ. Wu γράφει για την «υπερβολική διατροφική πρόσληψη φωσφόρου» και τον φώσφορο ως «νόμιμο πρόσθετο τροφίμων», κάτι που με ώθησε να επανεξετάσω τις σημειώσεις που κράτησα κατά τη διάρκεια ενός πρόσφατου σεμιναρίου για την ποιότητα του νερού. Το μεγαλύτερο κομμάτι του σεναρίου που παρακολούθησα αφορούσε τον φώσφορο. Και να γιατί αυτό το θέμα χρειάζεται τη μέγιστη προσοχή μας.
Το δίλημμα του φωσφόρου
Χρειαζόμαστε τον φώσφορο. Το στοιχείο αυτό έχει σημαντικές λειτουργίες στα κύτταρα και τους ιστούς μας. Ο φώσφορος βοηθά στην ανάπτυξη, διατήρηση και επιδιόρθωση τους. Χρειάζεται επίσης για την παραγωγή DNA και RNA. Ακριβώς όπως το ασβέστιο, το σώμα χρησιμοποιεί φώσφορο για να χτίσει τα οστά και τα δόντια μας. Επιπλέον, το στοιχείο αυτό βοηθά στη ρύθμιση των επιπέδων μετάλλων και βιταμινών.
Με αυτόν τον τρόπο, είμαστε συγκρίσιμοι με τα φυτά. Ο φώσφορος είναι ένα σημαντικό θρεπτικό συστατικό των φυτών. Τα φυτικά κύτταρα το απαιτούν για την προώθηση της κυτταρικής διαίρεσης και την τόνωση της ανάπτυξης του αναπτυσσόμενου άκρου. Ο φώσφορος μεταφέρει ενέργεια, θρεπτικά συστατικά και γενετικά χαρακτηριστικά και βοηθά στη φωτοσύνθεση και τον μετασχηματισμό των αμύλων και των σακχάρων. Ωστόσο, το πλεόνασμα θρεπτικών συστατικών μπορεί να γίνει πρόβλημα για τα φυτά, το περιβάλλον και εμάς.
Υπερχείλιση του καλού
Τις τελευταίες δεκαετίες, η βιομηχανία τροφίμων έχει χρησιμοποιήσει ανόργανο φώσφορο ως πρόσθετο για να αυξήσει τη διάρκεια ζωής των προϊόντων και να ενισχύσει την κρεμώδη υφή τους, να μειώσει τη συσσώρευση σε ξηρές σκόνες ή να κάνει ορισμένα τρόφιμα πιο εύκολα να λιώσουν.
Δυστυχώς, όλα αυτά, έχουν κόστος. Ένα κείμενο που δημοσιεύτηκε στο Canadian Medical Association Journal με τίτλο, «Ο ανόργανος φώσφορος ως δυνητικός παράγοντας κινδύνου για χρόνια νόσο», αντιμετωπίζει τις προκλήσεις των αυξημένων επιπέδων φωσφορικών συστατικών και την επίδρασή τους στην υγεία των νεφρών.
Οι συγγραφείς λυπούνται που παρόλο που τα πρόσθετα στα τρόφιμα πρέπει να επισημαίνονται με σαφήνεια (στον Καναδά), δεν απαιτείται η απαρίθμηση της ποσότητας. «Τα ανόργανα φωσφορικά πρόσθετα εμπίπτουν στην κατηγορία των γενικά αναγνωρισμένων ως ασφαλών και ως εκ τούτου δεν υπόκεινται σε ουσιαστική αναθεώρηση πριν από την αγορά ή σε σταθερά επιβαλλόμενα όρια ανώτατων ορίων», αναφέρει η μελέτη.
Ως αποτέλεσμα αυτού, η πρόσληψη διαιτητικών φωσφορικών αλάτων συχνά φαίνεται να συνδέεται ελάχιστα με τα επίπεδα φωσφόρου στο αίμα. Αυτό αποτελεί ένα παραπλανητικό συμπέρασμα, καθώς τα ανεπαρκή δεδομένα είναι εκείνα που συχνά αποτελούν την πραγματική πρόκληση των «γρίφων», ειδικά όταν αφορά προβλήματα υγείας.
Μια περαιτέρω ανασκόπηση που δημοσιεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων το επιβεβαιώνει αυτό και αναφέρει επιπλέον πιο περίπλοκα προβλήματα—όπως η περίπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ του φωσφόρου και του ενδοκρινικού συστήματος.
Η παραθυρεοειδική ορμόνη (PTH), για παράδειγμα, καθώς και η 1,25-διυδροξυβιταμίνη D της βιταμίνης D3 και ο αυξητικός παράγοντας ινοβλαστών-23 τείνουν να ομαλοποιούν την ομοιόσταση των φωσφορικών – έως ότου δεν θα μπορούν – εξαιτίας μιας επίθεσης αντίθετων δυνάμεων, όπως π. ως προστιθέμενο διαιτητικό φωσφορικό άλας.
Μια λεπτομερής εξήγηση του «ανόργανου φωσφόρου ορού», των βιολογικών διεργασιών γύρω από αυτόν, καθώς και της ομοιόστασης των φωσφορικών, μπορεί να βρεθεί στο Κεφάλαιο 198 του βιβλίου «Κλινικές Μέθοδοι».
Ομοιόσταση μέσα και γύρω μας
Η ομοιόσταση ορίζεται ως «αυτορυθμιζόμενη διαδικασία με την οποία ένας ζωντανός οργανισμός μπορεί να διατηρήσει την εσωτερική σταθερότητα ενώ προσαρμόζεται στις μεταβαλλόμενες εξωτερικές συνθήκες», είναι δηλαδή ο στόχος των ζωντανών συστημάτων γύρω μας.
Το σώμα μας είναι μέρος αυτών των «ζωντανών συστημάτων». Προσπαθούν και αγωνίζονται με συνέπεια για την ισορροπία μεταξύ των στοιχείων με σκοπό να εξασφαλίσουν τη σωστή λειτουργία όλων των οργάνων και συστημάτων. Αυτό συμβαίνει και με τα εσωτερικά επίπεδα φωσφόρου. Ωστόσο, η τυπική αμερικανική δίαιτα (SAD) εμποδίζει αυτή την έμφυτη απόδοση και βλάπτει τα νεφρά μας κατά τη διαδικασία – το ίδιο το όργανο που η παραδοσιακή κινεζική ιατρική λέει ότι κατέχει την ουσία της ζωής.
Τα νεφρά κουβαλούν το βάρος
Ενώ η απορρόφηση του φωσφόρου γίνεται μέσω ολόκληρου του εντέρου, η κύρια οδός απέκκρισης είναι μέσω των νεφρών. Μια σημαντική δουλειά των υγιών νεφρών είναι να απομακρύνουν το πλεόνασμα φωσφόρου από το σώμα μας, διατηρώντας έτσι τα επίπεδα του φωσφόρου στο αίμα ισορροπημένα (ομοιόσταση του φωσφόρου ορού). Υπερβολικά μεγάλη προσπάθεια εκ μέρους των νεφρών, υπερκαταβάλλει αυτά τα όργανα αποβολής και μειώνει τις ζωτικές τους λειτουργίες—στο σημείο που να οδηγηθούν σε βλάβη, εκείνη της χρόνιας νεφρικής νόσου (ΧΝΝ) ή ακόμη και της ανεπάρκειας οργάνων. Παγκοσμίως, το 10% των ενηλίκων υποφέρουν από ΧΝΝ.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η ασθένεια αφορά «περισσότερους από 37 εκατομμύρια Αμερικανούς—περίπου 1 στους 7 ενήλικες» σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Διαβήτη και Πεπτικών και Νεφροπαθειών.
Δυστυχώς, πολλοί άνθρωποι δεν γνωρίζουν ότι τα νεφρά τους υποφέρουν από μακροχρόνια ή υπερβολική επιβάρυνση. Ακόμη χειρότερα, η σιωπηλή νεφρική νόσος μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχή των οστών ΧΝΝ – μια ασθένεια που αποβάλλει τα επίπεδα μετάλλων και ορμονών και κρατά το σώμα σε μια συνεχή διαδικασία αποκατάστασης.
Μια μελέτη του 2018 που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nutrients εξηγεί την διαδικασία της νόσου. Εάν οι νεφροί δεν αποβάλλουν υψηλότερα από τα συνηθισμένα επίπεδα φωσφόρου, οι ορμονικές αλλαγές θα προκαλέσουν αντιστάθμιση μέσω του εντέρου. Ωστόσο, μελέτες σε ζώα και ανθρώπους υποδηλώνουν ότι αυτή η αντιστάθμιση δεν συμβαίνει πάντα, γεγονός που «συμβάλλει στην αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα σε αυτούς τους ασθενείς». Αυτοί οι παράγοντες αυξάνουν την ανάγκη για αυξημένη συνειδητοποίηση, αυτοεκπαίδευση και προσαρμογές στη διατροφική κατανάλωση.
Διαχείριση πρόσληψης
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η τυπική αμερικανική δίαιτα (που είναι διαδεδομένη σε πολλά μέρη του δυτικού κόσμου) είναι γενικά υψηλή σε πρόσθετα τροφίμων. Οι διατροφικές πηγές φωσφόρου περιλαμβάνουν κυρίως βασικά προϊόντα με υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη, όπως γαλακτοκομικά προϊόντα, κρέας, ψάρι και ορισμένα δημητριακά. Η μέση αμερικανική διατροφή θεωρείται ότι αποτελείται από 1,0-1,5 γραμμάρια φωσφόρου την ημέρα.
Ωστόσο, ένα άρθρο στο Seminars in Dialysis περιγράφει τα μειονεκτήματα της και προειδοποιεί ότι η καθημερινή κατανάλωση πρόσθετων χωρίς ετικέτα μπορεί να είναι διπλάσια από αυτά που αποδίδονται. Ο διαιτητικός κλάδος δυσκολεύει τους καταναλωτές να φτάσουν σε υγιείς, ενημερωμένες επιλογές.
Σύμφωνα με μια μελέτη στο Journal of Renal Nutrition, τα τρόφιμα με πρόσθετα ήταν κατά μέσο όρο 2 δολάρια φθηνότερα από τα γεύματα χωρίς πρόσθετα. Πολλοί πελάτες ψωνίζουν με βάση την τιμή και δεν θα τους νοιάξει να αναζητήσουν τα κρυμμένα συστατικά ή ακόμη και να ξέρουν πώς να τα αναγνωρίσουν.
Η μελέτη εξέτασε επίσης 2.394 τρόφιμα με τις μεγαλύτερες πωλήσεις — το 44% των οποίων περιελάμβαναν πρόσθετα φωσφόρου. Το 72% των κατεψυγμένων γευμάτων περιείχαν πρόσθετο φώσφορο, ακολουθούμενο από το 70% των μειγμάτων ξηρών τροφίμων και το 65% του συσκευασμένου κρέατος. Πάνω από το ήμισυ του ψωμιού και των αρτοσκευασμάτων περιείχαν το χημικό στοιχείο. Λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά τα κρυφά πρόσθετα, ακόμη και οι νεφρολόγοι συχνά υποτιμούν τη διατροφική πρόσληψη φωσφόρου από τους ασθενείς τους.
Ψάχνουμε για την ένδειξη «φώσφορος»
Θα έπρεπε οι καταναλωτές να διαβάζουν τις διατροφικές ετικέτες πριν αγοράσουν προϊόντα διατροφής. Λάβετε υπόψη ότι τα πρόσθετα φωσφορικών διατροφικών αλάτων έχουν πολλά ονόματα, αν και όλα έχουν το κοινό «phos».Το Εθνικό Ίδρυμα Νεφρού ενημερώνει στον ιστότοπό του για το «Φώσφορος και η διατροφή σας» και παρέχει την ακόλουθη λίστα με πρόσθετα φωσφόρου που πρέπει να προσέχετε:
- Φωσφορικό όξινο ασβέστιο
- Φωσφορικό δινάτριο
- Φωσφορικό μονονάτριο
- Φωσφορικό οξύ
- Εξαμετα-φωσφορικό νάτριο
- Φωσφορικό τρινάτριο
- Τριπολυφωσφορικό νάτριο
- Πυροφωσφορικό τετρανάτριο
Πολλά εμφιαλωμένα ποτά περιέχουν πρόσθετο φώσφορο, όπως το παγωμένο τσάι, ροφήματα σοκολάτας και αναψυκτικά. Μπορεί επίσης να βρεθεί στα περισσότερα προσυσκευασμένα, επεξεργασμένα τρόφιμα, αλλαντικά και άλλα προϊόντα με υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη, όπως όλα τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Προς έκπληξη πολλών, ο «ένοχος» δεν κρύβεται μόνο στα είδη διατροφής. Πρόσθετα φωσφόρου βρίσκονται επίσης και στα χάπια που παρασκευάζονται για να βοηθήσουν τις παθήσεις μας.
Τα φωσφορικά στα φάρμακα
Εάν παίρνετε συνταγογραφούμενα φάρμακα, ειδικά όταν σας χορηγούνται πολλά φάρμακα ταυτόχρονα – όπως συμβαίνει συχνά σε άτομα με νεφρική νόσο – οι πιθανότητες είναι ότι καταπίνετε ταυτόχρονα πρόσθετα, συμπεριλαμβανομένου του φωσφόρου.
Οι ερευνητές αξιολόγησαν 101 ασθενείς σε αιμοκάθαρση και επανεξέτασαν 124 φάρμακα και διαπίστωσαν ότι «τα φάρμακα για το κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ) και τα καρδιαγγειακά (CVS) αντιπροσώπευαν το 65% και το 24% των φαρμάκων που περιέχουν φωσφορικά πρόσθετα, αντίστοιχα. Καθώς το 11%των σκευασμάτων φαρμάκων που αναλύθηκαν περιείχαν άλατα φωσφόρου, το συμπέρασμα ήταν ότι τα πρόσθετα φωσφόρου στη φαρμακευτική αγωγή θα πρέπει να είναι καθοριστικός παράγοντας όταν συνταγογραφούνται φάρμακα.
Μια άλλη ομάδα επιστημόνων επικυρώνει αυτήν την υπόθεση και συμβουλεύει τους γιατρούς να προσέχουν το όριο φωσφόρου στα συνταγογραφούμενα φάρμακα. Η υποθετική μοντελοποίηση δείχνει ότι οι ασθενείς που λαμβάνουν πολλά φάρμακα μπορεί να έχουν πρόσληψη κατά ~766 mg περισσότερο φωσφορικού άλατος την ημέρα.
Φυσική υποστήριξη για τα νεφρά
Η κατανάλωση μιας ισορροπημένης, φρέσκιας και πλήρους διατροφής χωρίς επεξεργασμένα, γεμάτα πρόσθετα συστατικά είναι η μισή μάχη που μπορεί να κερδηθεί. Επιπλέον, υπάρχουν χρήσιμα φυτοφάρμακα που παίζουν σημαντικό ρόλο στη θεραπεία της χρόνιας νεφρικής νόσου και βοηθούν την υγεία και τη λειτουργία των νεφρών.
Μια κατοχυρωμένη με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας ένωση που χρησιμοποιείται στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική – το Bupi Yishen Formula (BYF) – διαθέτει οκτώ φυτικά συστατικά: Astragalus, Codonopsis, Atractylodis, Poria, κινέζικο γιαμ, Coicis Semen, σπόρους μυρμηγκιάς και κόκκινο φασκόμηλο. Το παρασκεύασμα έχει αποδειχθεί πολύτιμο στη θεραπεία της νεφρικής νόσου.
Αν και η λειτουργία της φυτικής σύνθεσης και των πολύπλευρων βιοδραστικών ενώσεων της δεν μπορούσε να εξηγηθεί πλήρως, έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Frontiers in Pharmacology «χαιρέτισε» τα αντιφλεγμονώδη και την μείωση της νεφρικής ίνωσης απο τις επιδράσεις του BYF. Το έγγραφο απαριθμεί το «BYF Water Extract Preparation» που χρησιμοποιείται στη μελέτη τους ως:
[Τα φυτικά συστατικά] «Astragali radix (30 g), Codonopsitis radix (15 g), Atractylodis macrocephalae rhizome (12 g), Poria (15 g), ρίζωμα Diosscoreae (15 g), σπέρμα Coicis (20 g), σπέρμα Cuscutae (12 g) και Salviae miltiorrhizae radix et rhizome (15 g), βράστηκαν δύο φορές (1 ώρα το καθένα) σε ddH2O (β/ο).Το εκχύλισμα συμπυκνώθηκε και αποθηκεύτηκε στους -20 °C.Πριν από την επεξεργασία, το εκχύλισμα BYF διαλύθηκε σε απεσταγμένο νερό.
Μια μελέτη του 2022 που δημοσιεύτηκε στο Journal of Ethnopharmacology επιβεβαιώνει τους αντι-ινωτικούς (αντιουλώδεις) μηχανισμούς του Bupi Yishen Formula, ο οποίος καταπολεμά τη νεφρική ίνωση και την εξέλιξη της νεφρικής νόσου.
Μια μελέτη σε ζώα του 2021 απέδωσε τη φυτική φόρμουλα στην άμβλυνση της νεφρικής νόσου και ότι επίσης έχει προστατευτική επίδραση στα νεφρά.
Δεν υπάρχει τέλος στην «ιστορία του φωσφόρου»
Ο φώσφορος και οι συνέπειες της υπερβολικής χρήσης του σε τρόφιμα και φάρμακα μπορεί να είναι δύσκολο να καθοριστούν και να προσδιοριστούν. Δυστυχώς, οι επιπτώσεις στην υγεία δεν σταματούν εδώ.
Συχνά, περιττά λιπάσματα φωσφόρου χρησιμοποιούνται σε κήπους και σε χλοοτάπητες. Εάν το έδαφος είναι κορεσμένο, το στοιχείο ξεπλένεται ως απορροή ή έκπλυση.
Τα προστιθέμενα φωσφορικά άλατα χρησιμοποιούνται σε προϊόντα καθαρισμού για τη μείωση της συσσώρευσης αφρού. Όταν το καθαριστικό κατεβαίνει στην αποχέτευση, ο φώσφορος εισέρχεται στον κύκλο του νερού—το πόσιμο νερό μας, τα ποτάμια και τις λίμνες.
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα με την κακοδιαχείριση του φωσφόρου είναι ο ευτροφισμός, οι καταστροφικές ανθίσεις φυκιών και κυανοβακτηρίων, οι οποίες όχι μόνο απειλούν τις πηγές καθαρού νερού μας, αλλά οδηγούν επίσης σε υποβάθμιση των χώρων αναψυχής μας για κολύμπι, βαρκάδα και ψάρεμα. Οι επιπτώσεις του φωσφόρου αποτελούν απειλή για τα οικοσυστήματα μας και την ανθρώπινη υγεία.
