Μια νέα φάση στην επιστήμη της βιολογίας και της γενετικής ξεκίνησε πρόσφατα με την έναρξη ενός πρωτοφανούς ερευνητικού προγράμματος που στοχεύει στη δημιουργία από την αρχή των δομικών μορίων που απαρτίζουν την ανθρώπινη ζωή. Το πρόγραμμα αυτό, το οποίο χρηματοδοτείται αρχικά με κονδύλια περίπου 11 εκατομμυρίων ευρώ από το Wellcome Trust — το μεγαλύτερο φιλανθρωπικό ίδρυμα παγκοσμίως στον τομέα της ιατρικής — φιλοδοξεί να δώσει ένα τεράστιο βήμα προόδου στην κατανόηση και στην αντιμετώπιση σοβαρών ασθενειών. Ωστόσο, παρά τα σημαντικά του οφέλη, το εγχείρημα έχει προκαλέσει έντονες ανησυχίες σχετικά με τις ενδεχόμενες αρνητικές συνέπειες που θα μπορούσε να έχει στην κοινωνία, την ηθική και το μέλλον της ανθρώπινης εξέλιξης.
Ο Δρ. Τζούλιαν Σέιλ, από το Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας MRC στο Κέιμπριτζ και ένας από τους βασικούς ερευνητές του προγράμματος, περιγράφει τη νέα αυτή προσπάθεια ως το «επόμενο γιγάντιο άλμα στη βιολογία. «Ο ουρανός είναι το όριο. Εξετάζουμε θεραπείες που θα βελτιώσουν τη ζωή των ανθρώπων καθώς μεγαλώνουν, που θα οδηγήσουν σε πιο υγιή γήρανση με λιγότερες ασθένειες καθώς μεγαλώνουν. Επιδιώκουμε να χρησιμοποιήσουμε αυτήν την προσέγγιση για να δημιουργήσουμε κύτταρα ανθεκτικά στις ασθένειες, τα οποία μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για την ανασύσταση κατεστραμμένων οργάνων, για παράδειγμα στο ήπαρ και την καρδιά, ακόμη και στο ανοσοποιητικό σύστημα».
Η έρευνα επικεντρώνεται στην ικανότητα δημιουργίας νέων κυττάρων και μορίων DNA εξ αρχής, επιδιώκοντας την ανάπτυξη θεραπειών που θα βελτιώσουν την ανθρώπινη υγεία και μακροζωία. Σύμφωνα με τον ίδιο, το πρόγραμμα στοχεύει στην παραγωγή κυττάρων που θα είναι ανθεκτικά σε διάφορες ασθένειες, τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την αναδόμηση και την επιδιόρθωση κατεστραμμένων οργάνων, όπως το ήπαρ, η καρδιά ή ακόμα και το ανοσοποιητικό σύστημα. Η δυνατότητα αυτή αναμένεται να αλλάξει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται ασθένειες και προβλήματα που μέχρι σήμερα θεωρούνταν ανίατα ή δύσκολα προς θεραπεία.
Παρά τα ενθαρρυντικά επιστημονικά και ιατρικά οφέλη, το πρόγραμμα προκαλεί έντονη ανησυχία και σκεπτικισμό από μέρος της επιστημονικής κοινότητας και οργανώσεων που ασχολούνται με την ηθική της γενετικής. Υποστηρίζουν πως η τεχνολογία αυτή ενδέχεται να ανοίξει το δρόμο για αμφιλεγόμενες πρακτικές, όπως η δημιουργία «κατά παραγγελία» παιδιών ή η τροποποίηση ανθρώπων με τρόπους που μπορεί να οδηγήσουν σε απρόβλεπτες και ανεξέλεγκτες γενετικές αλλαγές. Ο Δρ. Πατ Τόμας, διευθυντής της ομάδας εκστρατείας Beyond GM, δήλωσε: «Μας αρέσει να πιστεύουμε ότι όλοι οι επιστήμονες είναι εκεί για να κάνουν το καλό, αλλά η επιστήμη μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί για να προκαλέσει βλάβη και για πόλεμο». Στοιχεία για την έρευνα δόθηκαν στο BBC News κατά την 25η επέτειο από την ολοκλήρωση του Προγράμματος Ανθρώπινου Γονιδιώματος, το οποίο χαρτογράφησε τα μόρια στο ανθρώπινο DNA και χρηματοδοτήθηκε επίσης σε μεγάλο βαθμό από το Wellcome Trust.
Το ερευνητικό πρόγραμμα, με την ονομασία Πρόγραμμα Συνθετικού Ανθρώπινου Γονιδιώματος, αποτελεί το επόμενο βήμα μετά από το ιστορικό Πρόγραμμα Ανθρώπινου Γονιδιώματος, που ολοκληρώθηκε πριν από περίπου 25 χρόνια και χαρτογράφησε το ανθρώπινο DNA, αποκαλύπτοντας τη δομή και τη σειρά των γονιδίων. Ενώ το προηγούμενο πρόγραμμα αφορούσε την ανάγνωση του γενετικού κώδικα, η νέα προσπάθεια πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα, καθώς επιχειρεί να δημιουργήσει τα μόρια DNA τμηματικά ή ολικά από την αρχή, κατασκευάζοντας συνθετικά χρωμοσώματα.
Ο στόχος είναι να κατασκευαστούν όλο και μεγαλύτερα τμήματα DNA, φτάνοντας στο σημείο να δημιουργηθούν συνθετικά ανθρώπινα χρωμοσώματα που περιλαμβάνουν τα γονίδια υπεύθυνα για την ανάπτυξη, τη συντήρηση και τη λειτουργία του οργανισμού. Η δυνατότητα σύνθεσης τέτοιων χρωμοσωμάτων ανοίγει τον δρόμο για πειραματισμούς που θα βοηθήσουν στην κατανόηση της λειτουργίας του DNA σε βάθος, ενώ παράλληλα μπορούν να ενισχύσουν την ανάπτυξη νέων θεραπειών για ασθένειες που προκύπτουν από γενετικές ανωμαλίες ή βλάβες.
Ο καθηγητής Μάθιου Χάρλς, διευθυντής του Ινστιτούτου Wellcome Sanger, εξηγεί πως «Η κατασκευή DNA από την αρχή μας επιτρέπει να δοκιμάσουμε πώς λειτουργεί πραγματικά το DNA και να δοκιμάσουμε νέες θεωρίες, επειδή προς το παρόν μπορούμε να το κάνουμε αυτό μόνο τροποποιώντας το DNA σε DNA που υπάρχει ήδη στα ζωντανά συστήματα».
Ωστόσο, η τεχνολογία αυτή φέρνει μαζί της και σοβαρούς κινδύνους. Ο Μπιλ Έρνσο, γενετικός επιστήμονας από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, ο οποίος έχει αναπτύξει μεθόδους δημιουργίας τεχνητών ανθρώπινων χρωμοσωμάτων, προειδοποιεί πως η νέα τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί με κακόβουλο τρόπο, όπως για την κατασκευή βιολογικών όπλων ή «βελτιωμένων» ανθρώπων με γενετικά τροποποιημένα χαρακτηριστικά. Αναφέρει ότι, παρότι σήμερα υπάρχουν περιορισμοί και κανόνες, η ανάπτυξη και διάδοση τέτοιας τεχνολογίας μπορεί να γίνει ανεξέλεγκτη, καθώς οποιοσδήποτε οργανισμός με πρόσβαση στα κατάλληλα εργαλεία θα μπορούσε να συνθέσει οποιοδήποτε DNA χωρίς ουσιαστικούς φραγμούς.
Παράλληλα, ανησυχίες εκφράζονται και για τον τρόπο με τον οποίο η τεχνολογία θα διαχειριστεί από πλευράς ιδιοκτησίας και εμπορικής εκμετάλλευσης. Ο Δρ. Πατ Τόμας τονίζει ότι αν δημιουργηθούν συνθετικά μέρη του σώματος ή ακόμη και συνθετικοί άνθρωποι, προκύπτουν σημαντικά ερωτήματα για το ποιος θα κατέχει τα πνευματικά δικαιώματα και τα προσωπικά δεδομένα αυτών των δημιουργημάτων.
Η απόφαση του Wellcome Trust να χρηματοδοτήσει την έρευνα δεν ήταν εύκολη και λήφθηκε μετά από εκτενή συζήτηση και ανάλυση. Ο Δρ. Τομ Κόλινς, υπεύθυνος για την έγκριση της χρηματοδότησης, εξηγεί πως ο οργανισμός αποφάσισε να προχωρήσει με την έρευνα γιατί θεωρεί πως η ανάπτυξη της τεχνολογίας είναι αναπόφευκτη. Η χρηματοδότηση στοχεύει στο να εξασφαλίσει ότι η πρόοδος θα γίνει με τον πιο υπεύθυνο και ηθικά ορθό τρόπο, αντιμετωπίζοντας με ειλικρίνεια και διαφάνεια τα ηθικά και δεοντολογικά ζητήματα που ανακύπτουν.
Η νέα αυτή εποχή στην βιοτεχνολογία ανοίγει τεράστιες δυνατότητες, αλλά και σοβαρά διλήμματα που η κοινωνία, η επιστήμη και οι πολιτικοί θα κληθούν να αντιμετωπίσουν στο άμεσο μέλλον.
