Η ηλιακή ενέργεια αποτελεί σήμερα έναν από τους βασικούς πυλώνες της παγκόσμιας πράσινης μετάβασης. Στην καρδιά αυτής της προσπάθειας βρίσκονται τα φωτοβολταϊκά πάνελ, τα οποία έχουν κατακλύσει στέγες, αγροτικές εκτάσεις και ενεργειακά πάρκα, παράγοντας περισσότερο από 1 τεραβάτ ηλεκτρικής ενέργειας παγκοσμίως. Ωστόσο, όσο αυξάνεται η εξάπλωσή τους, τόσο μεγαλώνει και η πρόκληση της διαχείρισης του τέλους ζωής τους.
Με προσδόκιμο «ζωής» τα 25 έτη, τα πρώτα κύματα εγκατεστημένων πάνελ πλησιάζουν πλέον τη φάση της απόσυρσης. Ειδικοί εκτιμούν ότι υπάρχουν ήδη περισσότερα από 2,5 δισεκατομμύρια πάνελ παγκοσμίως, και μόνο στην ελληνική επικράτεια υπολογίζεται ότι λειτουργούν πάνω από 25 εκατομμύρια μονάδες, εκ των οποίων περίπου 2,5 εκατομμύρια χρειάζονται ήδη αντικατάσταση ή ανακύκλωση.
Στην Ελλάδα, η ανακύκλωση φωτοβολταϊκών πραγματοποιείται στο πλαίσιο της Οδηγίας 2012/19/ΕΕ (WEEE), ενσωματωμένης στο εθνικό δίκαιο μέσω του Νόμου 4819/2021. Τον συντονισμό της συλλογής και διαχείρισης έχει αναλάβει η Φωτοκύκλωση Α.Ε., το εγκεκριμένο συλλογικό σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης. Μέχρι σήμερα, έχουν ανακυκλωθεί περίπου 360 τόνοι πάνελ στην Ελλάδα, ωστόσο το ποσοστό αυτό απέχει πολύ από τις αναμενόμενες ανάγκες των επόμενων δεκαετιών. Αν και αρκετό υλικό αποστέλλεται στο εξωτερικό, οι πρώτες εγχώριες υποδομές βρίσκονται υπό δημιουργία σε περιοχές όπως η Κοζάνη, η Ριτσώνα και το Ηράκλειο Κρήτης.
Η διαδικασία ανακύκλωσης περιλαμβάνει αποσυναρμολόγηση, θερμική επεξεργασία για την αφαίρεση πλαστικών ή ρητινών και διαχωρισμό υλικών (γυαλί, πυρίτιο, αλουμίνιο, χαλκός). Η συνολική ανάκτηση υλικών μπορεί να φτάσει το 85–90% του συνολικού βάρους του πάνελ. Το κόστος ανακύκλωσης υπολογίζεται στα 20–30 ευρώ ανά πάνελ, ή περίπου 300 ευρώ ανά τόνο. Για τα νεότερα συστήματα, το κόστος καλύπτεται από τους εισαγωγείς και κατασκευαστές μέσω περιβαλλοντικής εισφοράς. Για τις παλαιότερες εγκαταστάσεις, η ευθύνη βαραίνει τον κάτοχο ή τον φορέα του έργου. Σε κάθε περίπτωση, ο τελικός χρήστης υποχρεούται να παραδώσει τον εξοπλισμό σε εγκεκριμένα σημεία συλλογής, ώστε να διασφαλιστεί η σωστή διαχείριση.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η «πράσινη» εικόνα των φωτοβολταϊκών δεν είναι εντελώς άμοιρη περιβαλλοντικών συνεπειών. Η παραγωγή του μεταλλικού πυριτίου, βασικού υλικού των πάνελ, είναι ιδιαίτερα ενεργοβόρα και παράγει 3 έως 7 τόνους CO₂ ανά τόνο πυριτίου. Η διαδικασία απαιτεί υψηλές θερμοκρασίες και σημαντική κατανάλωση ενέργειας, που συχνά προέρχεται από ορυκτά καύσιμα. Χωρίς ένα οργανωμένο σύστημα ανακύκλωσης, η ανάπτυξη των ΑΠΕ κινδυνεύει να καταρρίψει το ίδιο το περιβαλλοντικό της αφήγημα, μετατρέποντας τα «καθαρά» ενεργειακά συστήματα σε μια μελλοντική περιβαλλοντική απειλή.
Η μεγαλύτερη πρόκληση για την Ελλάδα είναι η έλλειψη εγκαταστάσεων μεγάλης κλίμακας και η ανεπαρκής ενημέρωση των μικροπαραγωγών, που συχνά αγνοούν τόσο τη νομική τους υποχρέωση όσο και τις διαθέσιμες διαδικασίες. Η δημιουργία μιας ολοκληρωμένης αλυσίδας ανακύκλωσης, με ενίσχυση της καινοτομίας – όπως η επαναχρησιμοποίηση πυριτίου – και με καταγραφή όλων των φωτοβολταϊκών αποβλήτων, αποτελεί μονόδρομο. Όπως προειδοποιεί η Ούτε Κολιέρ, αναπληρώτρια διευθύντρια της IRENA: «Μέχρι το 2050 θα έχουμε βουνά από φωτοβολταϊκά που έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής τους αν δεν ξεκινήσουμε άμεσα να στήνουμε ολοκληρωμένες αλυσίδες ανακύκλωσης».
Η μετάβαση σε ένα βιώσιμο ενεργειακό μέλλον απαιτεί περισσότερα από την παραγωγή πράσινης ενέργειας – απαιτεί και την υπεύθυνη διαχείριση των τεχνολογιών που τη στηρίζουν. Η Ελλάδα διαθέτει το θεσμικό υπόβαθρο και τα πρώτα δείγματα κινητοποίησης. Όμως, για να προλάβει το κύμα των επερχόμενων φωτοβολταϊκών αποβλήτων, χρειάζεται επιτάχυνση, χρηματοδότηση και συνεργασία. Χωρίς αυτά, η πράσινη επανάσταση κινδυνεύει να αφήσει πίσω της… σκοτεινά ίχνη.
