Σε έναν κόσμο που θυμίζει λιγότερο σκακιέρα και περισσότερο πεδίο γεμάτο θαμμένες νάρκες – όχι μόνο στο έδαφος, αλλά και στις καρδιές των ανθρώπων – οι κινήσεις των υπερδυνάμεων, των περιφερειακών δυνάμεων και των διεθνών συμμαχιών πυροδοτούν ένα νέο κύμα παγκόσμιας αποσταθεροποίησης. Η κρίση στη Βαλτική δεν είναι μεμονωμένη. Είναι απλώς ένα από τα σημεία πυροδότησης ενός συστήματος που φέρει εντός του τη δυνατότητα γενικευμένης ανάφλεξης.
Η παγκόσμια σταθερότητα δεν κινδυνεύει από ένα γεγονός. Κινδυνεύει από τη διασύνδεση όλων των γεγονότων. Κάθε περιοχή σε κρίση είναι συνδεδεμένη με άλλη μέσω οικονομικών, ενεργειακών, στρατιωτικών και κοινωνικών ροών. Σαν ένα δίκτυο με καλώδια εκρηκτικού μηχανισμού, οποιαδήποτε απότομη διακοπή σε έναν κρίκο μπορεί να προκαλέσει έκρηξη πολύ πέραν του αρχικού της σημείου.
Ο Αρκτικός Βορράς
Η Αρκτική εξελίσσεται στη νέα γεωστρατηγική “Σιβηρία”, με τους πάγους να υποχωρούν και τις υπερδυνάμεις να επεκτείνουν τις βλέψεις τους σε νέες θαλάσσιες διαδρομές, αχαρτογράφητους ενεργειακούς πόρους και ενίσχυση στρατιωτικής παρουσίας. Η Ρωσία διατηρεί ισχυρό αποτύπωμα με τον Βόρειο Στόλο, στρατιωτικές βάσεις και έναν στόλο παγοθραυστικών και πυρηνικών υποβρυχίων. Το ΝΑΤΟ αντιδρά με ενισχύσεις στη Νορβηγία, στρατηγικές κινήσεις στον Βόρειο Ατλαντικό και εντατική δορυφορική επιτήρηση.
Η Κίνα, χωρίς φυσικά σύνορα στην περιοχή, έχει αυτοανακηρυχθεί σε «αρκτική δύναμη», επενδύοντας σε οικονομικές αποστολές και διπλωματικές πρωτοβουλίες. Η Αρκτική θερμαίνεται δύο φορές ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Μαζί της θερμαίνεται και το γεωπολιτικό ενδιαφέρον.
Η Ευρώπη στα πρόθυρα στρατιωτικής ανάφλεξης
Το ουκρανικό μέτωπο δεν είναι μόνο μια διμερής σύγκρουση. Είναι η προβολή μιας βαθύτερης αστάθειας στο εσωτερικό της Ευρώπης. Για ορισμένους αναλυτές, η Ευρώπη έχει ανάγκη τον πόλεμο για να αποφύγει την εσωτερική πολιτική κατάρρευση. Η οικονομική κρίση, η διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής και η απονομιμοποίηση των πολιτικών τάξεων έχουν δημιουργήσει εκρηκτικές προϋποθέσεις. Χωρίς έναν εξωτερικό αποπροσανατολισμό, οι κοινωνικές εκρήξεις θα στραφούν προς τα ενδότερα.
Στην Ουκρανία, η κυβέρνηση Ζελένσκι έχει κατηγορηθεί για πολιτικές αποκλεισμού και καταστολής των ρωσόφωνων πληθυσμών, για περιορισμό της ελευθερίας της πίστης με διώξεις κατά της Ορθόδοξης Εκκλησίας και για την επιβολή ενός εθνικού αφηγήματος που οδήγησε στην κοινωνική πόλωση. Παράλληλα, έχει ενισχυθεί η συμμετοχή της Δύσης στον πόλεμο, με σχέδια ανάπτυξης στρατευμάτων του ΝΑΤΟ στην ουκρανική επικράτεια να βρίσκονται ήδη σε τροχιά υλοποίησης.
Ο Βλαντίμιρ Πούτιν, ο Σεργκέι Λαβρόφ και ο Νικολάι Πατρούσεφ έχουν καταστήσει σαφές ότι η παρουσία δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία θα θεωρηθεί αιτία κλιμάκωσης που θα μπορούσε να οδηγήσει ακόμη και σε παγκόσμια σύρραξη. Παρά τις προειδοποιήσεις της Μόσχας, μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες – ανάμεσά τους η Γαλλία, η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιταλία και η Πολωνία – συντονίζουν τις προσπάθειές τους για να παράσχουν «εγγυήσεις ασφαλείας» στο Κίεβο, μέσω αεροπορικής, χερσαίας και ναυτικής στήριξης.
Το σενάριο ενός γενικευμένου πολέμου στην ευρωπαϊκή ήπειρο δεν είναι πλέον θεωρητικό. Η Ρωσία υφίσταται επιθέσεις στο εσωτερικό της, ακόμα και στην πρωτεύουσα Μόσχα. Οι πυραυλικές επιθέσεις και οι επιδρομές με drones έχουν φτάσει στην καρδιά της Ρωσίας, δοκιμάζοντας τα όρια της «στρατηγικής υπομονής» του Κρεμλίνου.
Μέση Ανατολή: Ο αιώνιος επιταχυντής συγκρούσεων
Η Μέση Ανατολή διατηρεί τον ρόλο της ως καζάνι έντασης με παγκόσμια σημασία. Η σύγκρουση Ισραήλ – Ιράν βρίσκεται στο πιο επικίνδυνο σημείο των τελευταίων δεκαετιών. Ενδεχόμενη γενικευμένη πολεμική σύγκρουση μεταξύ των δύο κρατών θα είχε άμεσες επιπτώσεις στη ροή ενέργειας, καθώς οι κύριοι αγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου θα έκλειναν, προκαλώντας παγκόσμιο οικονομικό σοκ.
Η Συρία παραμένει ανοικτό μέτωπο με πολυεθνική στρατιωτική παρουσία: ρωσικές δυνάμεις, αμερικανικές βάσεις, ιρανικές πολιτοφυλακές και τουρκικές επεμβάσεις δημιουργούν ένα πολυπαραγοντικό σύστημα τριβών. Η Τουρκία, παίζοντας διπλωματικό παιχνίδι ισορροπίας μεταξύ Δύσης και Ανατολής, βρίσκεται πλέον υπό πίεση από πολλαπλές πλευρές. Για ορισμένους αναλυτές, η εσωτερική κρίση της Άγκυρας είναι ήδη μη αναστρέψιμη και η γεωπολιτική της κατάρρευση είναι ζήτημα χρόνου.
Η αλυσιδωτή επίπτωση μιας σύρραξης στη Βαλτική ή στην Ουκρανία είναι σχεδόν βέβαιο πως θα πυροδοτήσει εξελίξεις και στην Ανατολική Μεσόγειο, αναμοχλεύοντας τις ήδη τεταμένες ισορροπίες από τη Συρία έως τη Λιβύη και τον Λίβανο.
Κίνα και Αφρική
Η Κίνα τηρεί στρατηγική αναμονής. Γνωρίζει πως κάθε σύγκρουση στη Βαλτική ή στην Ουκρανία μειώνει τη δυνατότητα της Δύσης να αντιδράσει συντονισμένα στον Ειρηνικό. Το Πεκίνο ενισχύει τη θέση του στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, δοκιμάζει τις αντοχές της Ταϊβάν και παγιώνει την επιρροή του στη Νοτιοανατολική Ασία μέσω οικονομικών συμφωνιών και ναυτικής παρουσίας.
Δεν χρειάζεται να ξεκινήσει σύγκρουση – αρκεί να είναι έτοιμο όταν οι αντίπαλοι αποδυναμωθούν από τις άλλες εστίες. Η κινεζική στρατηγική δεν στηρίζεται στην ταχύτητα, αλλά στον χρονισμό.
Ενώ τα φώτα της διεθνούς κοινής γνώμης εστιάζουν στη Βαλτική, στην Ουκρανία και στη Μέση Ανατολή, η Αφρική μετατρέπεται αθόρυβα σε ενεργό ηφαιστειακό μέτωπο. Το τελευταίο διάστημα, μια σειρά από στρατιωτικά πραξικοπήματα στη Δυτική και Κεντρική Αφρική επαναχαρτογραφούν το γεωπολιτικό τοπίο. Η αυξανόμενη παρουσία ρωσικών, τουρκικών και κινεζικών συμφερόντων μέσω ιδιωτικών στρατιωτικών εταιρειών και επενδυτικών πρωτοβουλιών έχει δημιουργήσει νέα επίπεδα αστάθειας.
Οι τρομοκρατικές οργανώσεις ενδυναμώνονται, οι μετακινήσεις πληθυσμών αυξάνονται και η ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης τίθεται εν αμφιβόλω. Οι νέες προσφυγικές ροές που ξεκινούν από την Υποσαχάρια Αφρική αναμένεται να φτάσουν στην Ευρώπη σε αριθμούς άνευ προηγουμένου.
Παγκόσμια συνδεσιμότητα
Τα επιμέρους μέτωπα δεν είναι απομονωμένα. Συνδέονται με αόρατα νήματα σε ένα παγκόσμιο σύστημα που βρίσκεται σε φάση απορρύθμισης. Οι παράγοντες που επιταχύνουν τη γεωπολιτική κρίση είναι διακριτοί και ταυτόχρονα συνδυαστικοί:
- Η τεχνητή εξάρτηση των κοινωνιών από συγκεκριμένα ενεργειακά και τεχνολογικά μοντέλα.
- Η κατάρρευση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς και στις κυβερνήσεις.
- Η διάχυση παραπληροφόρησης και η χειραγώγηση των μαζών μέσω ψηφιακών μηχανισμών.
- Η αδυναμία προετοιμασίας των πολιτικών ηγεσιών για πολυπαραγοντικές κρίσεις.
- Η υπονόμευση της κοινωνικής συνοχής με επίπλαστες διαχωριστικές γραμμές.
Ο πόλεμος που διαφαίνεται στον ορίζοντα δεν είναι μόνο στρατιωτικός. Είναι πόλεμος μεταξύ αυταπάτης και πραγματικότητας. Πέρα από τις σφαίρες και τους πυραύλους, η παγκόσμια σύγκρουση θα λάβει μορφές που περιλαμβάνουν ενεργειακές κρίσεις, διακοπές ρεύματος, ελλείψεις σε τρόφιμα και νερό, μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών και κοινωνικές εξεγέρσεις.
Η Γη δεν αλλάζει μόνο μέσα από γεωπολιτικά πραξικοπήματα, αλλά και μέσα από την κατάρρευση της εμπιστοσύνης των ανθρώπων στις αφηγήσεις που ακούνε. Σε έναν κόσμο όπου τα σύνορα ξαναγράφονται με συμμαχίες, καλώδια και pixels, ο πραγματικός χάρτης της παγκόσμιας τάξης διαμορφώνεται με σιωπηλές κινήσεις — αλλά όταν εκραγεί, ο ήχος θα είναι παγκόσμιος.
