Η στοματική υγιεινή δεν είναι απλώς ζήτημα αισθητικής ή πρόληψης τερηδόνας. Σύμφωνα με σύγχρονες επιστημονικές έρευνες, μπορεί να αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τη γνωστική υγεία και την πρόληψη νευροεκφυλιστικών νόσων. Η ερευνήτρια Τζοάννα Λ’ Ερέ από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Έξετερ επισημαίνει ότι «η φροντίδα του στοματικού μικροβιώματος μπορεί να επηρεάσει τον εγκέφαλο περισσότερο απ’ όσο πιστεύαμε μέχρι σήμερα».
Το στόμα μας φιλοξενεί μια σύνθετη κοινότητα μικροοργανισμών — βακτήρια, μύκητες και ιούς — που διαμορφώνουν το λεγόμενο «στοματικό μικροβίωμα». Ορισμένα είδη φαίνεται να ενισχύουν τη μνήμη και τη συγκέντρωση, ενώ άλλα συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο γνωστικής έκπτωσης και άνοιας. Καθημερινές συνήθειες, όπως η στοματική υγιεινή και η διατροφή, μπορούν να επηρεάσουν άμεσα τη σύσταση του μικροβιώματος και, κατ’ επέκταση, τη λειτουργία του εγκεφάλου.
Η υποβάθμιση της στοματικής υγείας — όπως η ουλίτιδα, οι συχνές λοιμώξεις και η κακοσμία — επιτρέπει σε επιβλαβή βακτήρια να εισέλθουν στην κυκλοφορία του αίματος μέσω των φλεγμονωδών ούλων, ιδιαίτερα σε ηλικιωμένους με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα. Η συσσώρευση αυτών των βακτηρίων έχει συσχετιστεί με διαταραχή του αιματοεγκεφαλικού φραγμού, νευροφλεγμονή και αποθέσεις τοξικών πρωτεϊνών, όπως η αμυλοειδής βήτα και η πρωτεΐνη ταυ – βασικά χαρακτηριστικά της νόσου Αλτσχάιμερ.
Ένας άλλος μηχανισμός σύνδεσης στόματος και εγκεφάλου είναι η βιοχημική οδός νιτρικού άλατος – νιτρίτη – μονοξειδίου του αζώτου. Τα ευεργετικά στοματικά βακτήρια μετατρέπουν τα νιτρικά άλατα της διατροφής σε νιτρίτες, που εν συνεχεία μεταβολίζονται σε μονοξείδιο του αζώτου — ουσία κρίσιμη για την αιματική ροή, τη νευρωνική λειτουργία και τη μνήμη. Με την ηλικία, η παραγωγή του μονοξειδίου μειώνεται φυσικά, επιδεινώνοντας τη γνωστική έκπτωση. Έρευνες δείχνουν ότι τα υψηλά επίπεδα βακτηρίων όπως το Neisseria σχετίζονται με καλύτερη παραγωγή του μορίου, ενώ αντίθετα είδη όπως το Prevotella έχουν συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο άνοιας.
Σύμφωνα με τον διατροφολόγο Έιντζελ Πλάνελς, τα χρόνια προβλήματα των ούλων, η επίμονη κακοσμία, οι αιμορραγίες και οι συχνές λοιμώξεις του στόματος υποδηλώνουν μικροβιακή ανισορροπία. Νέες διαγνωστικές μέθοδοι που εξετάζουν δείγματα σιέλου ή οδοντικής πλάκας μπορούν να ανιχνεύσουν τη δυσβίωση και να λειτουργήσουν ως προγνωστικοί δείκτες για γνωστικές διαταραχές πριν ακόμα εκδηλωθούν τα συμπτώματα.
Ο ρόλος της διατροφής και των συνηθειών
Η διατήρηση ενός υγιούς στοματικού μικροβιώματος απαιτεί:
Καθημερινή στοματική φροντίδα (βούρτσισμα, οδοντικό νήμα, τακτικός οδοντιατρικός έλεγχος)
Αποφυγή σακχάρων και επεξεργασμένων υδατανθράκων, που τρέφουν τα επιβλαβή βακτήρια
Κατανάλωση φυτικών ινών, πράσινων λαχανικών και τεύτλων, πλούσιων σε νιτρικά άλατα
Ενίσχυση της διατροφής με πολυφαινόλες (μούρα, πράσινο τσάι, μαύρη σοκολάτα) που καταστέλλουν τα παθογόνα μικρόβια
Καθημερινή κατανάλωση ζυμωμένων τροφίμων όπως γιαούρτι, κεφίρ και τουρσί, που ενισχύουν το μικροβίωμα του στόματος και του εντέρου
Ο Πλάνελς τονίζει επίσης τη σημασία της ενυδάτωσης, καθώς το σάλιο περιέχει φυσικά αντιμικροβιακά συστατικά. Αντίθετα, το κάπνισμα, το αλκοόλ, ο κακός ύπνος και το άγχος επιβαρύνουν την ανοσία και απορρυθμίζουν τη μικροβιακή ισορροπία.
«Ένα υγιές στοματικό μικροβίωμα είναι ποικιλόμορφο. Τα επιθετικά στοματικά διαλύματα μπορεί να καταστρέψουν και τα ευεργετικά μικρόβια, προκαλώντας περισσότερη ζημιά παρά προστασία», επισημαίνει.
Η επίδραση της γενετικής δεν μπορεί να αγνοηθεί. Σύμφωνα με μελέτη της Λ’ Ερέ, άτομα με το γονίδιο APOE4 – γνωστό γενετικό παράγοντα κινδύνου για άνοια – παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα παθογόνων μικροβίων στο στόμα. Αν και δεν είναι ακόμη ξεκάθαρο αν το γονίδιο τροποποιεί άμεσα το μικροβιακό περιβάλλον ή αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης επιρροής στο ανοσοποιητικό σύστημα, η σύνδεση είναι αξιοσημείωτη.
Η στοματική υγεία είναι κάτι πολύ περισσότερο από καθαρά δόντια. Αποτελεί κρίσιμο βιοδείκτη για την ευρύτερη υγεία του εγκεφάλου και πιθανό μέσο πρόληψης σοβαρών νευρολογικών παθήσεων. Η καθημερινή φροντίδα του στόματος, η διατροφή και η παρακολούθηση του μικροβιώματος μπορούν να αποτελέσουν το πρώτο ανάχωμα στη μάχη κατά της γνωστικής έκπτωσης και της άνοιας.
