Στην καρδιά μιας τραγωδίας, αποκαλύπτεται ένα ανήκουστο κεφάλαιο εκμετάλλευσης. Στις αρχές του 20ου αιώνα, τα κόκαλα χιλιάδων Ελλήνων και Αρμενίων, θυμάτων γενοκτονιών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, συλλέχθηκαν συστηματικά. Αυτή η φρικτή επιχείρηση είχε σκοπό την εξαγωγή τους για βιομηχανική χρήση
Η συγκλονιστική περιγραφή του Ηλία Βενέζη
Ο Έλληνας λογοτέχνης Ηλίας Βενέζης, μέσα από τα έργα του, περιγράφει με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες τη διαδικασία περισυλλογής των οστών. Οι κρατούμενοι εξαναγκάζονταν να μαζεύουν τα λείψανα ανθρώπων από μαζικούς τάφους και πεδία σφαγών. Για πολλούς, αυτή η εργασία ήταν ο προθάλαμος του δικού τους θανάτου.
Η μεταφορά στην Γαλλία – Ένας ανθρώπινος τραγικός πλούτος
Περίπου 400 τόνοι οστών μεταφέρθηκαν στη Γαλλία. Εκεί, χρησιμοποιήθηκαν για παραγωγή βιομηχανικών προϊόντων, όπως λίπασμα ή πρώτες ύλες για διάφορες κατασκευές. Αυτό το γεγονός καταδεικνύει τη βιομηχανική εκμετάλλευση ανθρώπινων σωρών, ένα έγκλημα που προσθέτει βάρος στη φρίκη των γενοκτονιών.
Η ιστορική μνήμη και η ανάγκη για δικαιοσύνη
Το κεφάλαιο αυτή της ιστορίας προκαλεί βαθύ προβληματισμό. Είναι χρέος όλων να διατηρηθεί ζωντανή η μνήμη των θυμάτων και να αποδοθεί δικαιοσύνη. Παρότι τα χρόνια πέρασαν, τα σημάδια της βαρβαρότητας παραμένουν ανεξίτηλα.
Αυτή η συγκλονιστική αποκάλυψη υπενθυμίζει ότι οι γενοκτονίες δεν ήταν μόνο πράξεις εξόντωσης, αλλά και μια αλυσίδα εγκλημάτων
Η Μικρασιατική Καταστροφή είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο χιλιάδων ανθρώπων και τον εκτοπισμό 1,5 εκατομμυρίου Ελλήνων. Ένα ακόμα έγκλημα των Τούρκων συνέβη δύο χρόνια αργότερα και για χρόνια παρέμεινε άγνωστο.
Τα οστά
Η συστηματική περισυλλογή των οστών από τα πεδία σφαγών της Μικράς Ασίας άφησε άφωνη την παγκόσμια κοινότητα. Τα κόκαλα των Ελλήνων και των Αρμενίων που σκοτώθηκαν ως πρώτη ύλη για βιομηχανική χρήση. Η εξαγωγή τους προς τη Γαλλία, όπου μεταφέρθηκαν περίπου 400 τόνοι, αποτελεί ένα από τα πιο σοκαριστικά παραδείγματα εκμετάλλευσης ανθρώπων
Η Μαρτυρία
Ο Ηλίας Βενέζης, ο οποίος υπήρξε αιχμάλωτος στις οθωμανικές φυλακές, περιέγραψε με συγκλονιστικές λεπτομέρειες τη διαδικασία περισυλλογής των οστών. Ανέφερε ότι οι κρατούμενοι εξαναγκάζονταν να μαζεύουν τα λείψανα από τους μαζικούς τάφους, μέσα σε συνθήκες απάνθρωπες, μετατρέποντας τον θάνατο σε μια φρίκη.
Η αφανής πλευρά της γενοκτονίας
Η ιστορία αυτή αποκαλύπτει μια αφανή πλευρά της γενοκτονίας, όπου η εκμετάλλευση δεν περιορίστηκε μόνο στη ζωή των θυμάτων αλλά επεκτάθηκε ακόμα και στον θάνατό τους. Οι πράξεις αυτές αποτελούν μια τραγική υπενθύμιση της ανθρώπινης βαρβαρότητας και της ανάγκης για διατήρηση της ιστορικής μνήμης
Ένα υπεραιώνιο χρέος
Η φρίκη που συνοδεύει τα γεγονότα αυτά δεν πρέπει να ξεχαστεί. Είναι ευθύνη των επόμενων γενεών να τιμήσουν τους νεκρούς και να αγωνιστούν για την αποκατάσταση της δικαιοσύνης, φωτίζοντας κάθε σκοτεινή πτυχή της ιστορίας.
50.000 ψυχές σε μιά φόρτωση
Η οποία ακολούθησε τη Μικρασιατική Καταστροφή έφτασε σε απίστευτα βάθη. Συνολικά 400 τόνοι ανθρωπίνων οστών, αντιπροσωπεύοντας 50.000 θύματα, φορτώθηκαν στο πλοίο «Ζαν-Μ» από το λιμάνι των Μουδανιών. Ο προορισμός: οι βιομηχανίες της Μασσαλίας στη Γαλλία
ΟΙ βιομηχανίες και η εκμετάλλευση της τραγωδίας
Η ιστορία αυτή αναδεικνύει την ωμή εκμετάλλευση της ανθρώπινης τραγωδίας. Τα λείψανα των θυμάτων χρησιμοποιήθηκαν ως πρώτη ύλη για παραγωγή προϊόντων, όπως λιπάσματα και υλικά για βιομηχανικές χρήσεις. Ένα έγκλημα που ξεπερνά κάθε φαντασία, καθώς τα θύματα μετατράπηκαν κυριολεκτικά σε εμπορεύματα.
Ο εξαναγκασμός
Οι επιζώντες των γενοκτονιών εξαναγκάστηκαν να συλλέγουν τα οστά από τα πεδία των σφαγών και τους μαζικούς τάφους. Η συγκλονιστική μαρτυρία της Ηλία Βενέζη περιγράφει τον αβάσταχτο πόνο και την ψυχική κατάρρευση όσων εργάζονταν σε αυτές τις συνθήκες
Το πλοίο «Ζαν-Μ», γεμάτο με τους «σιωπηλούς μάρτυρες» μιας γενοκτονίας, ταξίδεψε από τα Μουδανιά στη Μασσαλία, κουβαλώντας την ιστορία ενός από τα πιο απάνθρωπα εγκλήματα του αιώνα.
Η ιστορική υποχρέωση μας
Αυτή η αποκάλυψη φωτίζει μια σκοτεινή πτυχή της ανθρώπινης ιστορίας και μας καλεί να θυμόμαστε. Η μνήμη των 50.000 ψυχών που «ταξίδεψαν» έτσι, πρέπει να παραμείνει ζωντανή, ως υπενθύμιση της φρίκης και της γενοκτονίας.
Η άφηξη του πλοίου στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης
Στις 13 Δεκεμβρίου 1924, ένα πλοίο με βρετανική σημαία κατέπλευσε στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, μεταφέροντας ένα φρικτό φορτίο: 400 τόνους ανθρώπινων οστών. Η είδηση προκάλεσε άμεση αναστάτωση στους εργάτες του λιμανιού, που όταν έμαθαν τη φύση του φορτίου, αντέδρασαν δυναμικά.
Η αντίδραση των εργατών
Οι λιμενεργάτες αρνήθηκαν να επιτρέψουν τον απόπλου του πλοίου. Η αποκάλυψη ότι τα οστά προέρχονταν από θύματα γενοκτονιών, Ελλήνων και Αρμενίων, συγκλόνισε την τοπική κοινωνία. Η Θεσσαλονίκη έγινε το επίκεντρο μιας έντονης διαμαρτυρίας, καθώς οι πολίτες αρνήθηκαν να επιτρέψουν τη συνέχιση αυτής της εμπορικής. Στη Θεσσαλονίκη υπήρξαν διαδηλώσεις από τους σοκαρισμένους πρόσφυγες, οι οποίοι ζητούσαν την κατάσχεση του εμπορεύματος.
Τελικά, υπήρξε παρέμβαση του Άγγλου Πρόξενου και η ελληνική κυβέρνηση επέτρεψε στο πλοίο να αποπλεύσει, προκειμένου να μην έρθει σε κόντρα με τους Άγγλους.
Οι συγκεκριμένες πληροφορίες προέρχονται από το βιβλίο «Χρονικόν Μεγάλης Τραγωδίας» του Χρ. Αγγελομάτη.
Στην εφημερίδα “Μακεδονία” που κυκλοφόρησε την 14η Δεκεμβρίου 1924 επιβεβαιώνεται η αγκυροβόληση του πλοίου στη Θεσσαλονίκη, αλλά δεν υπάρχει αναφορά στο φορτίο των οστών.
Στη στήλη “Οικονομική κίνησης” αναφέρεται ότι το πλοίο ξεφόρτωσε στη Θεσσαλονίκη 134 βαρέλια αλιπάστων, 100 σάκους κολοκυνθόσπορους, 54 κιβώτια οικιακά σκεύη και ένα κλειδοκύμβαλον.
Τον ίδιο μήνα η εφημερίδα «New York Times» δημοσίευσε την είδηση με τίτλο «Μια απίθανη ιστορία από ένα φορτίο με ανθρώπινα οστά».
Όπως έγραφε: «Η Μασσαλία είναι σε αναταραχή από μια ασύλληπτη ιστορία (που οφείλεται) στην άφιξη στο λιμάνι ενός πλοίου που φέρει βρετανική σημαία και ονομάζεται “Ζαν” και μεταφέρει ένα μυστήριο τίο 400 τόνων ανθρώπινων οστών για να χρησιμοποιηθούν στις εκεί βιοτεχνίες…. Λέγεται ότι τα οστά φορτώθηκαν στα Μουδανιά, στη θάλασσα του Μαρμαρά και είναι τα απομεινάρια θυμάτων από τις σφαγές στη Μικρά Ασία. Εν όψει της φήμης που κυκλοφορεί αναμένεται να διαταχθεί έρευνα»…. Η γαλλική εφημερίδα «Midi» δημοσίευσε την είδηση με τον τίτλο «Πένθιμο φορτίο» και έγραφε: «Συζητιέται πολύ στη Μασσαλία η προσεχής άφιξη του πλοίου μεταφοράς εμπορευμάτων “Ζαν”, το οποίο μεταφέρει για τις βιομηχανίες της Μασσαλίας 400 τόνους ανθρώπινα λείψανα. Αυτά προέρχονται από τα στρατόπεδα της αρμενικής σφαγής στην Τουρκία και τη Μικρά Ασία κυρίως»
Ο Ηλίας Βενέζης στο βιβλίο του «Το νούμερο 31328. Το βιβλίο της σκλαβιάς» αναφέρεται στην περισυλλογή οστών από αιχμαλώτους των Τούρκων.
Ο ίδιος σε ηλικία 18 ετών αιχμαλωτίστηκε μαζί με άλλους 3.000 Αϊβαλιώτες για δεκατέσσερις μήνες στα Τάγματα εργασίας. Ο Βενέζης έγραψε το βιβλίο, αφότου γύρισε από την Ανατολή και περιέγραφε τις κακουχίες που πέρασαν οι αιχμάλωτοι μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή
Στον πρόλογο του βιβλίου έγραφε: «Τίποτα δεν υπάρχει πιο βαθύ και πιο ιερό από ένα σώμα που βασανίζεται. Το βιβλίο τούτο είναι ένα αφιέρωμα σε αυτόν τον πόνο.»…
Στο κεφάλαιο ΙΗ΄ του βιβλίου αναφέρεται σε έναν αιχμάλωτο, ο οποίος ήταν παρών στη περισυλλογή των οστών.
«Ένα πρωί μας παίρνουν καμιά εξηνταριά σκλάβους για μικρή αγγαρεία. Είναι λίγο όξω απ’ τη Μαγνησία. Δίπλα στις ράγες του σιδηρόδρομου τελειώνει μια μεγάλη χαράδρα, ανάμεσα στο Σίπυλο. Τη λέν «Κηρτίκ-ντερέ». Μες σ’ αυτήν τη χαράδρα λογάριαζαν πως θα σκοτώθηκαν ίσαμε σαράντα χιλιάδες χριστιανοί απ’ τη Σμύρνη και τη Μαγνησία, αρσενικοί και θηλυκοί. Τις πρώτες μέρες της καταστροφής. Τα κορμιά λιώσανε το χειμώνα, και το νερό της χαράδρας που κατέβαινε από ψηλά έσπρωξε τα κουφάρια προς τα κάτω. Λοιπόν η δουλειά όλη τη μέρα ήταν να σπρώξουμε τα κουφάρια, που ατάχτησαν, προς τη μέσα. Να μη φαίνονται….
Στην αρχή μας έκανε κακό να τα πιάνουμε με τα χέρια μας, αγκαλιές αγκαλιές, και να τα κουβαλούμε. Μα σε λίγες ώρες οι πρώτες εντυπώσεις είχαν περάσει. Οι σκλάβοι κάναν και αστεία… Σε κάμποσα καλάμια χεριών, βρίσκαμε διατηρημένο ένα ψιλό σύρμα. Ο χριστιανός θα ‘ταν δεμένος με κάποιον άλλο – μα, με το κατρακύλισμα στη χαράδρα, αυτός ο σύντροφος σκελετός είχε ξεκόψει. …Ένας από μας στάθηκε τυχερός. Βρήκε τέσσερα κόκαλα χεριών δεμένα μαζί μαζί. Έτσι μαζί μαζί τα σήκωσε και τα κουβάλησε παραμέσα…
Μεσημέρι. Βαρεμένοι απ’ αυτό το πάνε-έλα. Περπατούμε αργά, ναρκωμένοι από τον φρέσκο ήλιο. Και’ οι κουβέντες, τα’ άγαρμπα αστεία έχουν σταματήσει. Κανένας δε βγάζει μιλιά. Μοναχά όταν ένας βρήκε ένα χεριών δεμένα μαζί μαζί. Έτσι μαζί μαζί τα σήκωσε και τα κουβάλησε παραμέσα.
Μεσημέρι. Βαρεμένοι απ’ αυτό το πάνε-έλα. Περπατούμε αργά, ναρκωμένοι από τον φρέσκο ήλιο. Κ’ οι κουβέντες, τ’ άγαρμπα αστεία έχουν σταματήσει. Κανένας δε βγάζει μιλιά. Μοναχά όταν ένας βρήκε ένα μικρό κρανίο και το έδειξε στους άλλους
Για δέστε, είπε. Ήταν παιδάκι. – Αλλάχ!… Αλλάχ!… μουρμουρίζει ταραγμένος ο μαφαζάς. Καθίσαμε να φάμε ψωμί. Κανείς δεν έχει όρεξη. Ένας λέει: – Πόσων χρονών να ‘ταν; – Για το παιδάκι λες;… Ναι..
Τι θα ‘ταν; Κάνα-δυο χρονών…. Σαν πέσαμε στο δρόμο να γυρίσουμε στο στρατόπεδο ο νους μας δεν μπορούσε να φύγει απ’ τον τόπο που αφήσαμε. Η χαράδρα με τους σκελετούς βάραινε κυριαρχικά -κάτι κουνιόταν μας παρακολοθούσε βήμα βήμα
Σε μια πηγή σταθήκαμε. Πλύναμε τα χέρια μας, τα πρόσωπά μας. Σαν’ αλαφρώσαμε. – Τι θα γίνουν τόσα κόκαλα; Αναρωτιέται μια στιγμή ένας. Ο Μίλτος τον κοιτάζει ήρεμα. – Δεν ξέρεις τι γίνεται με τα κόκαλα; – Οχι. – Κοπριά, σύντροφε….
Ήταν ταξιδεμένος ο Μίλτος. Ήξερε». Το εμπόριο των οστών από τους Τούρκους έγινε γνωστό από τον Βλάση Αγτζίδη, διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας, ο οποίος εντόπισε τα δημοσιεύματα στις εφημερίδες “Νew York Times” και “Midi”, και δημοσίευσε σχετικό άρθρο στο μπλογκ του kars1918
Στην Ελλάδα η είδηση αποσιωπήθηκε, καθώς δεν υπήρξαν δημοσιεύματα στις εφημερίδες. Σύμφωνα με μαρτυρίες υπήρξαν και άλλα πλοία που μετέφεραν τα οστά Ελλήνων και Αρμενίων. Πρόκειται για μια ακόμα σκοτεινή διάσταση της Μικρασιατικής Καταστροφής, μια μεγάλη ασέβεια προς του Αρμένιους και Έλληνες νεκρούς.
