Σε τοίχο σφοδρών αντιδράσεων προσκρούει η πρόθεση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) να κυκλοφορήσει ψηφιακό ευρώ έως το 2029. Ενώ στα χαρτιά πρόκειται για μια πρωτοβουλία που υπόσχεται καινοτομία και ανεξαρτησία της Ευρώπης από τα αμερικανικά συστήματα πληρωμών, στην πράξη εγείρονται σοβαρά ερωτήματα για το ποιος θα ωφεληθεί πραγματικά και ποιος θα χάσει.
Πρώτες αντέδρασαν δεκατέσσερις μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες –ανάμεσά τους η Deutsche Bank, η BNP Paribas και η ING– οι οποίες εκφράζουν φόβους ότι το ψηφιακό ευρώ θα υπονομεύσει τα υπάρχοντα συστήματα πληρωμών. Οι ίδιες τράπεζες έχουν συμμαχήσει για τη δημιουργία της Wero, μιας πανευρωπαϊκής ιδιωτικής πλατφόρμας πληρωμών που φιλοδοξεί να σταθεί απέναντι στους αμερικανικούς κολοσσούς Visa, Mastercard και PayPal.
Όπως υποστηρίζουν, το ψηφιακό ευρώ «δεν προσφέρει ουσιαστική προστιθέμενη αξία για τον καταναλωτή» και, αντιθέτως, απειλεί να διαταράξει την ισορροπία ενός ήδη λειτουργικού οικοσυστήματος. Η PwC, σε δική της ανάλυση, εκτιμά το κόστος υλοποίησης έως και 30 δισ. ευρώ, ποσό που θα επιβαρύνει τον ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό τομέα. Η ΕΚΤ αντικρούει την εκτίμηση, υπολογίζοντας το κόστος μόλις στα 6 δισ., όμως η ουσία παραμένει: πρόκειται για ένα έργο τεράστιας πολυπλοκότητας, οικονομικά και τεχνικά.
Στην άλλη πλευρά, τα μέλη του Εκτελεστικού Συμβουλίου της ΕΚΤ βλέπουν το ψηφιακό ευρώ ως αναγκαία απάντηση στη ραγδαία μείωση χρήσης των μετρητών – από 72% το 2019 σε 52% το 2024 – και στην εξάρτηση της Ευρώπης από αμερικανικές πλατφόρμες πληρωμών. Παράλληλα, η ανάπτυξη των stablecoins (όπως το USDT και το USDC) από αμερικανικές εταιρείες θεωρείται απειλή για τη νομισματική κυριαρχία της ευρωζώνης.
Η πρόταση του ευρωβουλευτή Fernando Navarrete για περιορισμένη χρήση του ψηφιακού ευρώ —μόνο ως υποκατάστατο των μετρητών για offline πληρωμές— αντανακλά τον φόβο ότι η πλήρης ψηφιοποίηση θα δημιουργήσει ένα παράλληλο, δημόσιο σύστημα πληρωμών εις βάρος των ιδιωτικών ευρωπαϊκών λύσεων. Κατά τον ίδιο, το ψηφιακό ευρώ θα έπρεπε να ενεργοποιηθεί μόνο αν οι ευρωπαϊκές ιδιωτικές πρωτοβουλίες αποτύχουν να ανταγωνιστούν τους αμερικανικούς παρόχους.
Από την καινοτομία στον έλεγχο;
Η πρόεδρος της ΕΚΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, επιμένει ότι το ψηφιακό ευρώ θα είναι «συμπλήρωμα του φυσικού χρήματος, όχι αντικατάστασή του». Όμως η ιστορία δείχνει ότι όταν εισάγεται ένα «συμπληρωματικό» τεχνολογικό μέσο πληρωμής, το παλιό εξαφανίζεται σταδιακά. Ποιος θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί μετρητά όταν όλα θα γίνονται ταχύτερα και φθηνότερα μέσα από το επίσημο πορτοφόλι της ΕΚΤ;
Κι εδώ ξεκινά η πραγματική ανησυχία: η απώλεια της ανωνυμίας στις συναλλαγές.
Με το ψηφιακό ευρώ, κάθε αγορά, κάθε μεταφορά, κάθε πληρωμή θα είναι —θεωρητικά— ιχνηλάσιμη από τις αρχές. Ακόμα κι αν η ΕΚΤ διαβεβαιώνει ότι θα τηρεί «υψηλά πρότυπα προστασίας προσωπικών δεδομένων», η φύση του ίδιου του συστήματος προϋποθέτει κεντρικό έλεγχο. Και η εμπειρία δείχνει ότι ό,τι είναι τεχνικά εφικτό, αργά ή γρήγορα γίνεται και πολιτικά αποδεκτό.
Η ΕΚΤ προβάλλει το ψηφιακό ευρώ ως εργαλείο «ευρωπαϊκής κυριαρχίας» απέναντι στην αμερικανική τεχνολογική υπεροχή. Ωστόσο, αυτή η ρητορική αυτονομίας ενδέχεται να καλύπτει μια νέα εξάρτηση – όχι από ξένες εταιρείες, αλλά από τους ίδιους τους μηχανισμούς της κεντρικής εξουσίας.
Για πρώτη φορά, οι πολίτες θα μπορούσαν να διαθέτουν λογαριασμό απευθείας στην ΕΚΤ. Θα μπορούν να κάνουν πληρωμές, μεταφορές και αγορές μέσα σε δευτερόλεπτα, χωρίς εμπορικές τράπεζες μεσολαβητές. Όμως σε ένα τέτοιο σύστημα, ο θεσμός που εκδίδει το νόμισμα θα γνωρίζει και θα μπορεί —θεωρητικά— να επηρεάσει κάθε συναλλαγή. Από την «οικονομική δημοκρατία», λοιπόν, πόσο απέχουμε από την «οικονομική επιτήρηση»;
Τα πρώτα πιλοτικά προγράμματα αναμένονται το 2027, ενώ η πλήρης κυκλοφορία, αν όλα προχωρήσουν σύμφωνα με το σχέδιο, τοποθετείται στο 2029. Το κόστος εκτιμάται σε 1,3 δισ. ευρώ για ανάπτυξη και 320 εκατ. ετησίως για λειτουργία — κόστος που, εν τέλει, θα καλυφθεί από τους φορολογούμενους της ΕΕ.
Η τεχνολογία, αναμφίβολα, ανοίγει δρόμους. Αλλά κάθε νέα μορφή χρήματος είναι και μια νέα μορφή εξουσίας. Αν το ψηφιακό ευρώ γίνει το «πορτοφόλι» κάθε Ευρωπαίου, το ερώτημα δεν θα είναι μόνο ποιος πληρώνει, αλλά ποιος βλέπει.
