Από πολύ παλαιά έχει καθορισθεί να εορτάζουμε κατά την επόμενη μέρα των Αγίων Θεοφανείων τη Σύναξη του Προφήτου Ιωάννου, Προδρόμου και Βαπτιστού, για το λόγο ότι αξιώθηκε να βαπτίσει τον Ιησού Χριστό.
Ο Τίμιος Πρόδρομος υπήρξε ο Ορθρος που ανήγγειλε τον ερχομό της μέρας του Κυρίου. Ο Όρθρος που προηγήθηκε της ανατολής του Ηλίου της δικαιοσύνης. Έτσι τον ονομάζει ένας ύμνος των Θεοφανείων. Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος κηρύσσει προδρομικά μέσα στην έρημο το μήνυμα του Ευαγγελίου του Χριστού.
Ξαναθυμίζει τα προφητικά λόγια του Ησαΐου ο Ευαγγελιστής Μάρκος, που βεβαίως αναφέρονται στο μεγάλο ερημίτη του Ιορδάνου. Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος κηρύσσει, με πέντε βαρυσήμαντες λέξεις ο,τι θα διδάξει λίγο αργότερα ο ᾿Ιησούς «Μετανοεῖτε, ἤγγικε γάρ βασιλεία τῶν οὐρανῶν».
Ο Ιωάννης ήταν γιος του ιερέα Ζαχαρία και της Ελισάβετ. Μέχρι τα τριάντα του χρόνια, ζει ασκητική ζωή στην έρημο της Ιουδαίας, αφιερωμένη ολοκληρωτικά στην προσευχή, τη μελέτη και την πνευματική και ηθική τελειοποίηση. Ο Ιωάννης ο Βαπτιστής ήταν αναμφίβολα μια ασκητική φυσιογνωμία.
Επίσης, σήμερα εορτάζουμε και το γεγονός της μεταφοράς στην Κωνσταντινούπολη της τιμίας Χειρός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, που έγινε κατά τον ακόλουθο τρόπο: Όταν ο Ευαγγελιστής Λουκάς μετέβη στην πόλη Σεβαστή, στην οποία είχε ενταφιασθεί το τίμιο λείψανο του Προδρόμου, παρέλαβε από τον τάφο τη δεξιά Χείρα του ῾Αγίου ᾿Ιωάννου και τη μετέφερε στην Αντιόχεια.
Διά της δεξιάς Χειρός του Προδρόμου γίνονταν στην Αντιόχεια πολλά θαύματα. Λέγεται μάλιστα ότι κατά την εορτή της ῾Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού ο ᾿Επίσκοπος ανύψωνε και την τιμία Χείρα. Την ώρα της ανυψώσεως άλλοτε εκτεινόταν και άλλοτε συστελλόταν. Με την έκτασή της δήλωνε ευφορία καρπών, ενώ με τη συστολή της δήλωνε ανέχεια και φτώχεια.
Γιά το λόγο αυτό πολλοί αυτοκράτορες του Βυζαντίου επιθυμούσαν να την πάρουν και, κυρίως, οι Κωνσταντίνος και Ρωμανός, οι Πορφυρογέννητοι. Έτσι, λοιπόν, κατά την περίοδο που διετέλεσαν αυτοκράτορες αυτοί οι δύο, κάποιος διάκονος της ᾿Εκκλησίας των Αντιοχέων, Ιώβ ονομαζόμενος, ένα βράδυ, που κατά την παράδοση οι Χριστιανοί ετελούσαν την ακολουθία του Αγιασμού, άρπαξε την αγία Χείρα του Προδρόμου και τη μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη.
Εκεί ο φιλόχριστος αυτοκράτορας, αφού την ασπάσθηκε με πολύ σεβασμό, την ετοποθέτησε στα βασιλικά ανάκτορα. Η σύναξη των πιστών, σε ανάμνηση του γεγονότος της μετακομιδής της τιμίας Χείρας του Προδρόμου στην Κωνσταντινούπολη, ετελείτο στην περιοχή του Φορακίου (ή Σφωρακίου).
O Άγιος Ιωάννης θεωρείται ο προστάτης του Ορθόδοξου μοναχισμού και αρχηγός του μοναχικού τάγματος, λόγω και της άσκησής του στην έρημο. Αναρίθμητα είναι τα μοναστήρια και οι εκκλησίες που τιμώνται στο όνομά του.
Η εμφάνιση, ο ασκητικός βίος του, τα κηρύγματα και οι βαπτίσεις μετάνοιας προκάλεσαν την προσοχή του Συνεδρίου των Εβραίων που έστειλε ανθρώπους για να δει τι συνέβαινε, οι οποίοι έλαβαν ως απάντηση «φωνή βοώντος εν τη ερήμω, ευθύνατε την οδόν Κυρίου».
Τα λόγια του Προδρόμου ενοχλούσαν τους Φαρισαίους καθώς και τον τετράρχη της Γαλιλαίας και Περαίας Ηρώδη Αντίπα, όταν τον έλεγξε για την παράνομη συμβίωσή του με τη σύζυγο του ζώντος αδελφού του Ηρώδη Φιλίππου, την Ηρωδιάδα, ο οποίος και τον φυλάκισε.
Σε κάποια γιορτή των γενεθλίων του, ο Ηρώδης ζήτησε από την κόρη του Σαλώμη να του χορέψει και της υποσχέθηκε με όρκο να της δώσει ό,τι του ζητήσει. Η Ηρωδιάς, η μητέρα της, που μισούσε τον Ιωάννη, βρήκε τότε την ευκαιρία που αναζητούσε όπου προέτρεψε τότε την κόρη της να ζητήσει το κεφάλι του προφήτη Ιωάννη μέσα σε ένα πινάκιο (πιάτο). Έτσι ακολούθησε ο αποκεφαλισμός.
Μετά από το μαρτυρικό αυτό τέλος του Ιωάννη, προσελθόντες οι μαθητές του «ήραν το πτώμα αυτού και έθηκαν αυτό εν μνημείω».
Τα Ιερά του Λείψανα βρίσκονταν για αιώνες στην Κωνσταντινούπολη, ενώ σήμερα ύστερα από πολλές περιπέτειες, σώζονται σε διάφορα μέρη, κυρίως στην Ελλάδα (Άγιο Όρος και άλλα μοναστήρια).
Η Κεφαλή (Κάρα) του Τιμίου Προδρόμου βρέθηκε θαυματουργικά τρεις φορές. Σήμερα ένα μέρος της Τίμιας Κάρας του βρίσκεται στο Μεγάλο Τζαμί της Δαμασκού της Συρίας, το οποίο είναι συνέχεια Χριστιανικού Ναού τιμώμενου στον ίδιο τον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Το μέρος αυτό της Κεφαλής, το έκλεψαν Τούρκοι πειρατές στο Αιγαίο από μοναχούς της Ιεράς Μονής Διονυσίου του Αγίου Όρους περίπου το 1765.
Στο αγιορείτικο μοναστήρι της Διονυσίου πάντως, γνωστό και ως μονή του Προδρόμου, υπάρχει σήμερα ένα άλλο ιερό λείψανο του Τιμίου Προδρόμου, το άφθαρτο και θαυματουργό δεξί του χέρι που βάπτισε τον Κύριο.
Ένα άλλο μέρος της Κάρας του Βαπτιστού Ιωάννου, πιθανότατα το μεγαλύτερο, βρίσκεται από το 1206 στον μεγαλύτερο Καθεδρικό Ναό γοτθικού ρυθμού της Δυτικής Ευρώπης, στην Αμιάν (Αμιένη) της Γαλλίας.
Συγκεκριμένα, το 1204 όταν οι Λατίνοι – Σταυροφόροι άλωσαν την Κωνσταντινούπολη, έκλεψαν αρκετά ιερά λείψανα, μεταξύ αυτών και το μέρος του άφθαρτου προσώπου του Προδρόμου.
