Η διαπραγμάτευση για τον νέο πολυετή προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την περίοδο 2028–2034 έχει μετατραπεί σε κομβικό πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης και στρατηγικών συσχετισμών, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα στις απαιτήσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και στις έντονες αντιστάσεις αρκετών κρατών μελών. Σύμφωνα με το Politico, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν αναμένεται να λάβει επιστολή-τελεσίγραφο από κορυφαίους εκπροσώπους των ευρωβουλευτών, οι οποίοι προειδοποιούν ότι χωρίς συγκεκριμένες παραχωρήσεις σε ζητήματα κοινωνικών πολιτικών και διαφάνειας, ο προϋπολογισμός δεν θα εγκριθεί από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που έχει ήδη καθορίσει τη θέση του, απέρριψε περικοπές ύψους 1,3 δισ. ευρώ οι οποίες προτάθηκαν από το Συμβούλιο, απαιτώντας αυξημένη χρηματοδότηση για την έρευνα και καινοτομία μέσω του Horizon Europe, την ενεργειακή και μεταφορική υποδομή που συνδέεται με την ανταγωνιστικότητα και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, καθώς και για την ενίσχυση της αμυντικής ισχύος της Ένωσης. Παράλληλα, ζητά περισσότερη στήριξη στους νέους αγρότες, μεγαλύτερη ανθρωπιστική βοήθεια και ισχυρότερη πολιτική γειτονίας σε μια περίοδο έντονης γεωπολιτικής ρευστότητας και παγκόσμιων κρίσεων.
Στο επίκεντρο βρίσκεται η πρόταση-μαμούθ της Κομισιόν, η οποία ανεβάζει τον συνολικό προϋπολογισμό έως και τα 2 τρισ. ευρώ, το μεγαλύτερο ποσό στην ιστορία της ΕΕ. Το σχέδιο περιλαμβάνει ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, της άμυνας, της ενεργειακής αυτονομίας και της περιφερειακής συνοχής, εισάγοντας παράλληλα νέους ίδιους πόρους, όπως φόρους σε προϊόντα καπνού και εναλλακτικής νικοτίνης. Ωστόσο, η αύξηση αυτή έχει προκαλέσει αντιδράσεις από κράτη με αυστηρή δημοσιονομική πολιτική, όπως η Φινλανδία, η Αυστρία και η Ολλανδία, που θεωρούν υπερβολικό το ύψος των δαπανών και ζητούν σημαντικές περικοπές.
Η πιο επίμαχη πτυχή του σχεδιασμού της Κομισιόν αφορά τη δημιουργία ενός ενιαίου ταμείου «Εθνικών και Περιφερειακών Εταιρικών Σχεδίων», με προϋπολογισμό περίπου 865 δισ. ευρώ. Σε αυτό συνενώνονται η Κοινή Αγροτική Πολιτική, τα ταμεία συνοχής, η κοινωνική πολιτική, η μετανάστευση και η αλιεία, αντικαθιστώντας δεκάδες επιμέρους χρηματοδοτικά εργαλεία. Το νέο μοντέλο φιλοδοξεί να ενισχύσει τις επενδύσεις σε περιφέρειες και εθνικούς σχεδιασμούς, αλλά έχει προκαλέσει έντονες ανησυχίες για απώλεια διαφάνειας, έλεγχο από τις κυβερνήσεις εις βάρος του Κοινοβουλίου και πιθανές μειώσεις έως και 30% στους αγροτικούς προϋπολογισμούς, με χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία να υψώνουν ισχυρές αντιστάσεις.
Στο σκέλος των επενδύσεων σε ανταγωνιστικότητα, ο προϋπολογισμός αυξάνεται θεαματικά στα 410–450 δισ. ευρώ, με σημαντικές ενισχύσεις σε έρευνα και καινοτομία, στρατηγική αμυντική βιομηχανία, ενέργεια και ψηφιακή μετάβαση. Προβλέπονται ακόμη 100 δισ. ευρώ για τη στήριξη της Ουκρανίας, 400 δισ. ευρώ για ευέλικτη αντιμετώπιση κρίσεων, 200 δισ. ευρώ για εξωτερική πολιτική και 50 δισ. ευρώ για πολιτισμό, εκπαίδευση και κινητικότητα, με το Erasmus+ να αυξάνεται κατά 50%, φθάνοντας τα 39,3 δισ. ευρώ. Διατηρείται δε ο μηχανισμός αιρεσιμότητας του κράτους δικαίου, δίνοντας τη δυνατότητα «παγώματος» κονδυλίων σε χώρες που παραβιάζουν τους δημοκρατικούς κανόνες.
Στο σκέλος των εσόδων, η ΕΕ βασίζεται κυρίως στις εθνικές συνεισφορές βάσει ΑΕΠ, οι οποίες υπολογίζονται στα 1,26 τρισ. ευρώ, ενώ οι νέοι ευρωπαϊκοί φόροι (όπως ο ψηφιακός φόρος και οι εισφορές CO2) αναμένεται να αποδώσουν 330 δισ. ευρώ, μαζί με 145 δισ. ευρώ από τελωνειακούς δασμούς και 155 δισ. ευρώ από το σύστημα δημοπρασιών ρύπων.
Η Κομισιόν σχεδιάζει τη δραστική μείωση των κοινοτικών προγραμμάτων από 52 σε 16, με στόχο ευελιξία και ταχύτερη αντίδραση σε κρίσεις, προτείνοντας την ίδρυση του «Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανταγωνιστικότητας» το οποίο θα συγκεντρώνει τους βασικούς πυλώνες της πράσινης, ψηφιακής και αμυντικής μετάβασης. Αν και το νέο μοντέλο φιλοδοξεί να αυξήσει την αποτελεσματικότητα και την στρατηγική αυτονομία της Ένωσης, πολλοί εταίροι προειδοποιούν για κίνδυνο υπερχρέωσης και διοικητικής δυσλειτουργίας, ειδικά σε περίπτωση παράτασης του πολέμου στην Ουκρανία.
Οι σκληρές διαπραγματεύσεις θα κορυφωθούν έως το τέλος του έτους, με την πρόταση να κινείται ακόμη σε τεντωμένο σχοινί, ανάμεσα σε ισχυρές πιέσεις, ανταγωνισμούς συμφερόντων και την ανάγκη της ΕΕ να επιδείξει ενότητα, στρατηγική αποφασιστικότητα και οικονομική ανθεκτικότητα ενόψει των μεγάλων προκλήσεων της επόμενης δεκαετίας.
