Στις 20 Οκτωβρίου του 1827 έλαβε χώρα στον κόλπο του Ναυαρίνου η ομώνυμη ναυμαχία μεταξύ Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας, από τη μία πλευρά, και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από την άλλη.
Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου, έπαιξε όντως καθοριστικό ρόλο για την έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Τόσο όσο η συμβατική Ιστορία προσπαθεί να μας πείσει; Ας δούμε τα γεγονότα.
Τι προηγήθηκε
Στα χρόνια από το 1821 ως το 1926 η Ελληνική Επανάσταση μετρούσε σπουδαίες νίκες αλλά και τραγικές μα ηρωικές στιγμές. Δύο εμφυλίους πολέμους με εμπλεκόμενους Νησιώτες, Μοραΐτες και Ρουμελιώτες, προδοσίες και τραγικούς θανάτους όπως του Οδυσσέα Ανδρούτσου, του Πάνου Κολοκοτρώνη, γιου του Γέρου του Μοριά, και της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας, αποτέλεσμα της αλληλοεξόντωσης και της διχόνοιας.
Τα δάνεια του αγώνα από τους ξένους τραπεζίτες φαγώθηκαν κι αυτά στο βωμό της επικράτησης των κυβερνητικών επί των αντικυβερνητικών προτού ακόμα επιτευχθεί ο στόχος της ανεξαρτησίας! Ολόκληρη η Επανάσταση ήταν σε κίνδυνο καθώς ο Ιμπραήμ είχε καταλάβει τη Πύλο και τη Τριπολιτσά σφάζοντας και λεηλατώντας στο πέρασμά του με σκοπό όχι απλά να νικήσει τους Έλληνες αλλά να τους εξοντώσει αντικαθιστώντας τον ελληνικό πληθυσμό με Αιγύπτιους εποίκους.
Σ’ αυτή τη δύσκολη συγκυρία, η κυβέρνηση Κουντουριώτη αποφυλακίζει τον Κολοκοτρώνη από την Ύδρα, κι αυτός, αφήνοντας πίσω του τα χρόνια του εγκλεισμού του, αναλαμβάνει την αντίσταση στη Πελοπόννησο, παρενοχλώντας τα τουρκικά στρατεύματα με μια μορφή κλεφτοπολέμου με ‘’τσεκούρι και φωτιά στους προσκυνημένους’’ που δήλωναν υποταγή στον Ιμπραήμ. Ο Παπαφλέσσας είχε πέσει νωρίτερα στο Μανιάκι, οι ‘’Ελεύθεροι Πολιορκημένοι’’ του Μεσολογγίου επιχείρησαν τη τελευταία τους έξοδο στις 10 Απριλίου του 1826.
Η αντίσταση στο στρατό του Ιμπραήμ
Παρ όλη την επικρατούσα άποψη όμως ότι ‘’η Επανάσταση παρέπαιε και ήρθαν οι ξένοι και μας έσωσαν άρα οφείλουμε να τους χρωστάμε ευγνωμοσύνη’’ που μεταφράζεται κοινώς σε υποταγή, τα γεγονότα είναι αμείλικτα.
Ο Τουρκοαιγυπτιακός στρατός του Ιμπραήμ περιορίστηκε, αντιμετωπίστηκε και απωθήθηκε. Στην επιχείρηση προέλασης προς Αργολίδα σημειώθηκε ελληνική νίκη στους Μύλους τον Ιούνιο του 1825 υπό την αρχηγία των Δημήτριου Υψηλάντη και Κωνσταντίνου Μαυρομιχάλη με ήρωα της μάχης το Μακρυγιάννη. Τον Ιούλιο του 1825 υπέστη ήττα στην Αλωνίσταινα Αρκαδίας όταν Ελληνικά τμήματα, υπό τους Γενναίο Κολοκοτρώνη, Ιωάννη Νοταρά, Ανδρέα Λόντο και Δημήτριο Πλαπούτα έτρεψαν σε άτακτη φυγή 500 Αιγυπτίους.
Στις επιχειρήσεις κατάληψης της Μάνης υπέστη ήττες στο Δυρό και στη Βέργα τον Ιούνιο του 1826. Τον Ιούλιο σημειώθηκε ακόμα μια ήττα των Τουρκοαιγυπτύων στο Μεχμάταχα Αρκαδίας υπό τους Χατζημιχάλη Νταλιάνη, Νικηταρά, Παναγιώτη Γιατράκο και τον Πορτογάλο φιλέλληνα Αντόνιο Αλμέιδα. Τον Αύγουστο του 1826 οι Έλληνες επιτέθηκαν στο αιγυπτιακό στρατόπεδο στο Βασαρά Λακωνίας που κρατούνταν αιχμάλωτοι 300 Έλληνες και τους απελευθέρωσαν υπό την αρχηγία των Νικηταρά, Πλαπούτα και Γενναίου Κολοκοτρώνη. Αργότερα τον ίδιο μήνα σε μάχες στο χωριό Μανιάκοβα και κυρίως στο Πολυάραβο της Μάνης οι Έλληνες έτρεψαν σε φυγή τον κύριο όγκο των δυνάμεων του Ιμπραήμ.
Οι νίκες του Καραΐσκάκη
Τον Ιούλιο του 1826 ο Γεώργιος Καραϊσκάκης διορίζεται αρχιστράτηγος της Ρούμελης, με πλήρη δικαιοδοσία. Η πρώτη του ενέργεια ήταν να ανακουφίσει τους πολιορκημένους της Ακρόπολης της Αθήνας. Στις 6 Αυγούστου νικά τους Τούρκους στο Χαϊδάρι και θα επαναλάβει τη νίκη του δύο ημέρες αργότερα.
Παρότι σοβαρά άρρωστος, θα επιχειρήσει εκστρατεία προς τη Δόμβραινα τον Οκτώβριο για να αποκόψει τον ανεφοδιασμό του Κιουταχή που πολιορκούσε την Ακρόπολη. Θα εκκαθαρίσει την περιοχή και στις 24 Νοεμβρίου του 1826 θα σημειώσει μεγαλειώδη νίκη επί των Τούρκων στην Αράχωβα, σε μία πολυήμερη μάχη, που θα αναδείξει τις στρατηγικές του ικανότητες. Για τους κατακτητές ήταν η δεύτερη μεγάλη καταστροφή μετά τα Δερβενάκια.
Μετά τη διασφάλιση της κεντρικής Στερεάς Ελλάδας επιστρέφει στην Αττική για να αντιμετωπίσει τον Κιουταχή, που συνεχίζει την πολιορκία της Ακρόπολης (28 Φεβρουαρίου 1827). Θα σημειώσει δύο σπουδαίες νίκες, στο Κερατσίνι (4 Μαρτίου) και στο μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνα (13 Απριλίου).
Στις 21 Απριλίου του 1827 οι ελληνικές δυνάμεις είχαν στρατοπεδεύσει στο Φάληρο για να αντιμετωπίσουν σε μία ακόμη μάχη τον Κιουταχή. Την αρχιστρατηγία όμως δεν την είχε πλέον ο Καραισκάκης αλλά οι Εγγλέζοι Ριχάρδος Τσορτς και ο Τόμας Κόχραν, με απόφαση της Γ’ Εθνοσυνέλευσης της Τροιζήνας. Ο Καραϊσκάκης είχε διαφωνήσει με το σχέδιο της κατά μέτωπον επίθεσης και είχε αποσυρθεί στη σκηνή του άρρωστος. Την επομένη μια σφαίρα τον βρίσκει στο υπογάστριο προσπαθώντας να σταματήσει μια συμπλοκή και στις 23 Απριλίου 1927 πεθαίνει.
Η μάχη του Αναλάτου που δώθηκε την επόμενη μέρα υπό την αρχηγία του Εγγλέζουν Τσορτς ήταν καταστροφική για τους Έλληνες και είχε ως αποτέλεσμα την παράδοση της Ακρόπολης των Αθηνών στις δυνάμεις του Κιουταχή. Ο φόνος του Καραΐσκάκη διεξήχθει κάτω από πολύ περίεργες συνθήκες και έχει διατυπωθεί η άποψη ότι ο θάνατος του Καραϊσκάκη οφειλόταν σε δολοφονική ενέργεια είτε με υποκίνηση των Άγγλων, που ήθελαν τον περιορισμό της Επανάστασης στην Πελοπόννησο, είτε του μεγάλου αντιπάλου του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου (που ήταν υποχείριο των Άγγλων).
Οι ”φίλοι και σύμμαχοι”
Πριν φτάσουμε στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου οφείλουμε να εξετάσουμε το πως οδηγήθηκαν οι Αγγλία, η Γαλλία και η Ρωσία να αντιμετωπίσουν τον Τουρκοαιγυπτιακό στόλο.
Οι τρεις δυνάμεις ασφαλώς και είχαν αντικρουόμενα συμφέροντα και η καθεμιά προσπαθούσε να επιβάλει τη πολιτική της για να εξυπηρετήσει τα δικά της και την επιρροή της. Ακόμα και εντός των δυνάμεων υπήρχαν διαφωνίες ως προς το ελληνικό ζήτημα. Tories και Whigs στην Αγγλία, η Γαλλία έπαιζε επίσης σε διπλό ταμπλό. Από τη μια οργανώνει το στρατό του Ιμπραήμ κατά τα γαλλικά πρότυπα από την άλλη στέλνει Γάλλους αξιωματικούς να οργανώσουν τον ελληνικό τακτικό στρατό. Και με τον αστυφύλαξ και με το χωροφύλαξ!
Οι Άγγλοι ήταν προσεκτικότεροι στο διπλό παιχνίδι και αποτελεσματικότεροι μέσω των εκβιαστικών δανείων.
Η Ρωσία με τη σειρά της αφού αποκήρυξε το κίνημα του Υψηλάντη, καταδικάζοντας την ελληνική εξέγερση µε τις εγκυκλίους προς τους κατά τόπους Ρώσους προξένους και διαβεβαιώνοντας την Πύλη για τη νομιμοφροσύνη της εμπόδισε τη γενίκευση του ξεσηκωμού σε ολόκληρο το ευρωπαϊκό τµήµα της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Στη πορεία και μετά τις ελληνικές νίκες για να μην αφήσει ελεύθερο το πεδίο επικράτησης των Αγγλογάλλων, πήρε θέση διατηρώντας ταυτόχρονα τις ισορροπίες με την Υψηλή Πύλη.
Στη πραγματικότητα η ‘’τρεις Σύμμαχοι’’ του Ναυαρίνου έδρασαν όπου και όποτε υπήρχε σύγκλιση συμφερόντων ανάλογα τη περίσταση. Το 1833 μόλις 6 χρόνια μετά αντιμετώπισαν από κοινού με τους Τούρκους αυτή τη φορά τα Αιγυπτιακά στρατεύματα του Ιμπραήμ που απειλούσε να καταλάβει τη Κωνσταντινούπολη κατέλαβε όμως με τις…”ευλογίες” τους τη Συρία και τη Παλαιστίνη!
Το πρωτόκολλο του Λονδίνου
Ενώ η παραδοσιακή ιστορία ζητωκραυγάζει υπέρ της ανεξαρτησίας του 1830, τονίζοντας ότι αιτία αυτής είναι το Ναυαρίνο, ταυτόχρονα αφήνει ασχολίαστο το γεγονός ότι “νομικώς” το Ναυαρίνο προέκυψε από την Συνθήκη του Λονδίνου (1827), αυτή δε από το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης (1826). Και τα δυο διπλωματικά έγγραφα (μεταξύ τριών δυνάμεων το μεταγενέστερο, μεταξύ Ρωσίας-Βρετανίας το προγενέστερο) προέβλεπαν αυτονομία, δηλαδή φόρου υποτέλειας, αυτοδιοίκητη οντότητα και χωρίς συγκεκριμένα σύνορα.
“Ξέχασε” επίσης η παραδοσιακή ιστορία ότι το 1832 η συνθήκη της “ανεξαρτησίας” επιβάλλει στην Ελλάδα την εξαγορά τμήματος της Ρούμελης που της αφαιρέθηκε το 1830 από τα σύνορα της αυτονομίας του 1829. Το σημαντικότερο είναι ότι η λεγόμενη “ανεξαρτησία”, μόνον ως τέτοια δεν απεδείχθη στην πράξη και βασική αιτία ήταν τα αλυσιδωτά εθνικά δάνεια.
Από τα πρώτα 3 δάνεια, το ελληνικό κράτος φαίνεται να χρωστάει σε ιδιωτικές αγγλικές και γαλλικές τράπεζες. Είναι όμως τα πράγματα έτσι ακριβώς; Τα δυο ληστρικά δάνεια του αγώνα (1824-25) συνεχίζονται με ένα ακόμα δάνειο, άκρως προβληματικό, τριμερούς-εγγύησης που συμπίπτει με την ανεξαρτησία (1833). Και ενώ το 1827, το ανύπαρκτο ακόμα κράτος τυπικά βρίσκεται σε κατάσταση πτώχευσης, το 1843 θα δημιουργηθεί εμπλοκή στην εκταμίευση της τρίτης δόσης του δανείου της ανεξαρτησίας, κάτι που θα οδηγήσει στην εξέλιξη, που έμεινε γνωστή ως “Συνταγματική Μοναρχία”.
Η ναυμαχία του Ναυαρίνου
Μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Λονδίνου, οι αντιναύαρχοι Κόδριγκτον, Δεριγνύ και Χέυδεν από τον αγγλικό, γαλλικό και ρωσικό στόλο αντίστοιχα, έπλευσαν προς την Πελοπόννησο για να εφαρμόσουν τις αποφάσεις των τριών δυνάμεων. Ο Ιμπραήμ ζήτησε προθεσμία έως ότου λάβει εντολές από την Αίγυπτο και την Κωνσταντινούπολη.
Δεσμεύτηκε επίσης, πως ο στόλος του δεν θα έβγαινε από το Ναυαρίνο. Στις 19 Σεπτεμβρίου όμως, ένα μέρος του τουρκοαιγυπτιακού στόλου παραβίασε την υπόσχεση του Ιμπραήμ και απέπλευσε από το Ναυαρίνο. Αυτό συνέβη ως αντίποινα για ένα ναυτικό επεισόδιο που είχε συμβεί στις 6 Σεπτεμβρίου 1927 στο οποίο οι συμμαχικές δυνάμεις κατέστρεψαν 6 μικρά τουρκικά σκάφη και ένα Αλγερινό. Ο Κόδριγκτον όμως, ανάγκασε την τουρκοαιγυπτιακή μοίρα να επιστρέψει στο λιμάνι, ενώ ο Ιμπραήμ έστειλε στρατό στη ξηρά και προέβη σε τεράστιες καταστροφές καλλιεργειών και εμπρησμούς.
Το μεσημέρι της 20ης Οκτωβρίου (με το νέο ημερολόγιο) τα πλοία του συμμαχικού στόλου άρχισαν να εισπλέουν στον κόλπο του Ναβαρίνου, με επικεφαλής την αγγλική ναυαρχίδα Ασία. Ο Κόδριγκτον ήλπιζε ότι έστω και την τελευταία στιγμή ο Ιμπραήμ θα έσπευδε να συμφωνήσει με την προτεινόμενη ανακωχή.
Αντί απάντησης, οι Αιγύπτιοι πέρασαν στη δράση και άρχισαν τους πυροβολισμούς κατά της αγγλικής λέμβου, την οποία είχε στείλει με λευκή σημαία ο Κόδριγκτον προς συνεννόηση, με αποτέλεσμα να φονευθεί ο Έλληνας πηδαλιούχος της Πέτρος Μικέλης. Ταυτόχρονα, υπήρξε επίθεση στην αγγλική και τη γαλλική ναυαρχίδα.
Ο Κόδριγκτον, μη έχοντας άλλη λύση, έδωσε το παράγγελμα της επίθεσης. Παρά την αριθμητική υπεροχή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου και τη βοήθεια των πυροβολείων της Σφακτηρίας (το νησάκι που σχεδόν φράζει τον κόλπο του Ναβαρίνου), η ναυμαχία αμέσως έκλινε υπέρ του συμμαχικού στόλου, που είχε μεγαλύτερη δύναμη πυρός.
Γύρω στις 6 το απόγευμα, η λιμνοθάλασσα είχε γεμίσει από τα κατεστραμμένα πλοία του τουρκοαιγυπτιακού στόλου. 12 φρεγάτες, 22 κορβέτες και 25 μικρότερα πλοία είχαν βυθισθεί, ενώ 6.000 άνδρες σκοτώθηκαν ή πνίγηκαν. Ο στόλος των τριών δυνάμεων έχασε 172 άνδρες, ενώ οι τραυματίες ανήλθαν σε περίπου 500. Δύο πλοία καταστράφηκαν ολοσχερώς και αρκετά υπέστησαν εκτεταμένες ζημίες.
Ο απόηχος της ναυμαχίας
Η επίσημη ιστορία παραλείπει ή αποσιωπά γεγονότα για το τι ακολούθησε. Περιορίζεται στο ότι ‘‘αποτέλεσμα της ναυμαχίας του Ναυαρίνου ήταν η Ανεξαρτησία’’. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως στο πρωτόκολλο του Λονδίνου δεν αναφέρεται πουθενά η ανεξαρτησία αλλά η αυτονομία ενός κρατιδίου με μη προσδιορισμένα σύνορα.
Λησμονείται επίσης ότι ο πρωταγωνιστής Ιμπραήμ δεν αποχώρησε από την Ελλάδα αμέσως μετά τη ναυμαχία. Αντίθετα συνέχισε τη δράση του και φτάσαμε στον Αύγουστο του 1928 και τη Συνθήκη της Αλεξάνδρειας μεταξύ του Αντιβασιλέα της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή και του βρετανού Ναυάρχου Έντουαρντ Κόδριγκτον. Σύμφωνα με αυτήν, ο πασάς της Αιγύπτου δεσμεύτηκε ότι οι αιχμάλωτοι Έλληνες που μεταφέρθηκαν στην Αίγυπτο από την Πελοπόννησο μετά τη ναυμαχία του Ναυαρίνου θα απελευθερώνονταν και τα αιγυπτιακά στρατεύματα θα αποχωρούσαν από την Πελοπόννησο. Οι δυνάμεις του Ιμπραήμ αποχώρησαν οριστικά τον Οκτώβριο του 1928 ένα χρόνο μετά τη ναυμαχία.
Απαιτήθηκε να περάσουν ακόμα δυόμιση περίπου χρόνια διπλωματικών και ένοπλων μαχών με τιτάνιες προσπάθειες του Ιωάννη Καποδίστρια για να ανεξαρτητοποιηθεί κουτσουρεμένο το ελληνικό κράτος
Η εκ των υστέρων προσπάθεια να υπερτονιστεί το αποτέλεσμά του, οφειλόταν, πέρα απ’ όλα τα άλλα, και σε λόγους εσωτερικής κατανάλωσης για τις υπερασπίστριες του Σουλτάνου χώρες: την Αγγλία και την Γαλλία.
Συμπέρασμα
Τι συνιστά για τους Έλληνες ο μύθος του “λυτρωτικού” Ναυαρίνου; Ακρογωνιαίο λίθο για την υλοποίηση του δόγματος που έζησαν και ζουν οι Έλληνες, του δόγματος που διασώζεται και ως ρήση του Castlereagh, ο οποίος (στο πλαίσιο της αποικιοκρατικής βρετανικής πολιτικής) έλεγε ότι επιθυμούσε να καταστήσει τους Έλληνες ένα “ξεπεσμένο, άψυχο έθνος” , συνεπώς, “κατά το δυνατόν ακίνδυνο”.
Ποιος είναι ο αποτρεπτικός στόχος του μύθου; Να αποβάλουν δια παντός οι Έλληνες το μήνυμα της Επανάστασης που σώζεται και μέσω του Ξάνθου “δια να ενεργήσωσι μόνοι των, ό,τι ματαίως και προ πολλού χρόνου ήλπιζον από την φιλανθρωπίαν των χριστιανών βασιλέων”.
Μέσω του Κολοκοτρώνη “ό,τι κάμωμε θα το κάμωμε μοναχοί μας και δεν έχομε ελπίδα από τους ξένους”.
Το μήνυμα που λαμβάνει ως παρακαταθήκη ο Αλέξανδρος Υψηλάντης από τον πατέρα του: “Υιέ μου, μη λησμονήσης ποτέ, ότι οι Έλληνες μόνον εις εαυτούς τους πρέπει να στηρίζωνται, όπως γίνωσιν ελεύθεροι”.
