Όποιος οδηγεί γνωρίζει ότι οι τιμές της βενζίνης έχουν αυξηθεί υπέρμετρα πολύ από τα χαμηλά τους του 2020. Πρώτα, η παγκόσμια οικονομική ανάκαμψη αύξησε τη ζήτηση πετρελαίου και μετά ο πόλεμος στην Ουκρανία μείωσε τις ρωσικές εξαγωγές πετρελαίου.
Αλλά οι τιμές τόσο στην αντλία όσο και στην πηγή έχουν σταθεροποιηθεί, τουλάχιστον προς το παρόν. Σύμφωνα με ιστορικά πρότυπα, οι πραγματικές τιμές του φυσικού αερίου στις ΗΠΑ —οι τιμές σε σχέση με το συνολικό κόστος ζωής— δεν είναι τόσο υψηλές. Στην πραγματικότητα, είναι χαμηλότερες από ό,τι ήταν από το 2006 έως το 2014. Και από την προηγούμενη εβδομάδα, το αργό πετρέλαιο για παράδειγμα του Τέξας, επέστρεψε κάτω από τα 100 δολάρια το βαρέλι.
Ωστόσο, ενώ η ενεργειακή κρίση μπορεί να είναι λίγο λιγότερο σοβαρή από ό,τι φαντάζονται ορισμένοι, εξαιρώντας την Ευρώπη που επηρεάζεται άμεσα από τον πόλεμο στην Ουκρανία, υπάρχει μια τεράστια κρίση στον παγκόσμιο εφοδιασμό τροφίμων. Πράγματι, τον περασμένο χρόνο η άνοδος των τιμών του σιταριού ήταν πολύ μεγαλύτερη από την άνοδο των τιμών του πετρελαίου.
Αυτό είναι κάτι που πονάει πολύ την Δύση, αλλά πονάει πολύ περισσότερο στις φτωχότερες χώρες, όπου ένα πολύ μεγαλύτερο μερίδιο των οικογενειακών δαπανών πηγαίνει στο φαγητό. Τι κρύβεται όμως πίσω από την επισιτιστική κρίση;
Ένα κομμάτι της ιστορίας είναι προφανές: Η Ουκρανία είναι ένας σημαντικός εξαγωγέας γεωργικών προϊόντων, αλλά αυτό είναι δύσκολο να συνεχιστεί όταν η Ρωσία βομβαρδίζει τους σιδηροδρόμους της και αποκλείει τα λιμάνια της. Αλλά υπάρχουν περισσότερα από αυτό: Η Ρωσία έχει σταματήσει πολλές από τις δικές της εξαγωγές σιτηρών, προφανώς σε μια προσπάθεια να συγκρατήσει τις εγχώριες τιμές. Το Καζακστάν, ο τρίτος μεγαλύτερος εξαγωγέας γεωργικών προϊόντων της περιοχής, ακολούθησε το παράδειγμα της.
Μετά, υπάρχει και το λίπασμα. Η σύγχρονη παραγωγή λιπασμάτων είναι ενεργοβόρα. Πριν από τον πόλεμο, η Ρωσία ήταν ο μεγαλύτερος εξαγωγέας στον κόσμο, αλλά η χώρα έχει πλέον αναστείλει αυτές τις εξαγωγές.
Ωστόσο, δεν είναι μόνο η Ρωσία. Όπως επισημαίνει μια νέα ανάλυση των Τσαντ Βράουν και Γιλίν Γιανγκ του Peterson Institute for International Economics, η Κίνα -άλλη μεγάλη παραγωγός λιπασμάτων- διέκοψε μεγάλο μέρος των εξαγωγών της πέρυσι, και πάλι σε μια προφανή προσπάθεια να διατηρήσει τις εγχώριες τιμές χαμηλές. Και όπως επισημαίνουν, τέτοιες απαγορεύσεις εξαγωγών είναι, αν μη τι άλλο, μεγαλύτερο ζήτημα από τις αυξήσεις των δασμών κατά τον εμπορικό πόλεμο ΗΠΑ-Κίνας.
Όλα αυτά προκαλούν μεγάλα προβλήματα στη γεωργία σε όλο τον κόσμο, ειδικά σε αναδυόμενες αγορές, όπως η Βραζιλία. Πρόκειται για μία ιδιαιτέρως κακή εξέλιξη. Είναι επίσης ένα σημαντικό μάθημα για τη σχέση μεταξύ γεωπολιτικής και παγκοσμιοποίησης.
Πολλοί άνθρωποι, νομίζω, φαντάζονται ότι η παγκοσμιοποίηση είναι μια αρκετά πρόσφατη εξέλιξη. Οι ιστορικοί της οικονομίας γνωρίζουν, ωστόσο, ότι μια εκπληκτικά ολοκληρωμένη παγκόσμια οικονομία εμφανίστηκε μεταξύ 1870 και 1913 περίπου, που έγινε δυνατή από την προηγμένη τεχνολογία της εποχής: Ατμόπλοια, σιδηρόδρομοι και τηλέγραφοι. Στις αρχές του 20ου αιώνα, οι Βρετανοί έτρωγαν ήδη καναδικό σιτάρι, αργεντίνικο βοδινό και αρνί Νέας Ζηλανδίας.
Στη συνέχεια, η γεωπολιτική -πόλεμοι, η άνοδος του ολοκληρωτισμού και ο προστατευτισμός- σκότωσαν μεγάλο μέρος αυτού του πρώτου κύματος παγκοσμιοποίησης. Το εμπόριο αναβίωσε μόνο με τη μεταπολεμική ίδρυση της Pax Americana και χρειάστηκαν περίπου 40 χρόνια για να αποκατασταθεί το παγκόσμιο εμπόριο στα επίπεδα του 1913.
Η αλήθεια είναι ότι αυτό το πρώτο κύμα παγκοσμιοποίησης ήταν σχετικά απλοϊκό και σε μεγάλο βαθμό μια ανταλλαγή προϊόντων προηγμένης οικονομίας για πρωτογενή προϊόντα όπως το σιτάρι.
Οι πολύπλοκες αλυσίδες αξίας που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη παγκόσμια οικονομία, στην οποία, για παράδειγμα, τα αυτοκίνητα που κατασκευάζονται σε πλούσιες χώρες περιλαμβάνουν ανταλλακτικά από την Ιαπωνία και καλωδιώσεις από το Μεξικό και την Ουκρανία, είναι πράγματι μια εξέλιξη που συντελείται σε μεγάλο βαθμό μετά το 1990 και η οποία κατέστη δυνατή σε μεγάλο βαθμό από τη μεταφορά εμπορευματοκιβωτίων και τη σύγχρονη τεχνολογία πληροφοριών, ωθώντας το παγκόσμιο εμπόριο σε νέα ύψη.
Αλλά αποδεικνύεται ότι και οι δύο μορφές παγκοσμιοποίησης εξαρτώνται από ένα σχετικά σταθερό γεωπολιτικό περιβάλλον —το οποίο φαίνεται να χάνουμε. Δεν βρισκόμαστε ακόμα στην περίοδο του πρώτου μήνα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, τουλάχιστον όχι ακόμη, αλλά υπάρχει μια σαφής μυρωδιά του 1914 στον αέρα.
Και μια εκπληκτική πτυχή των πρόσφατων οικονομικών προβλημάτων, τουλάχιστον για μένα, είναι ότι προς το παρόν φαίνεται ότι όλα αυτά κάνουν μεγαλύτερη ζημιά στην παλαιού τύπου παγκοσμιοποίηση —θα έπρεπε να την ονομάσουμε παγκοσμιοποίηση 1.0;— παρά στις περίπλοκες οικονομικές σχέσεις που αναπτύχθηκαν μετά το 1990. Παρά την έλλειψη εμπορευματοκιβωτίων, των γεμάτων αποθηκών στα λιμάνια και όλων αυτών, εξακολουθεί να είναι αρκετά εύκολο να αγοράσετε ηλεκτρονικά gadget που περιλαμβάνουν εξαρτήματα από μία ντουζίνα χώρες. Αυτό που πλήττεται πραγματικά σκληρά σήμερα είναι πιο ακατέργαστα πράγματα, όπως το εμπόριο σιταριού και λιπασμάτων.
Σε κάθε περίπτωση, ακόμη και πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, υπήρχαν αυξανόμενοι λόγοι να αναρωτιόμαστε για το μέλλον της παγκοσμιοποίησης. Συχνά μας λένε ότι το εμπόριο προάγει την ειρήνη, κάτι που μπορεί να είναι αληθινό αλλά και όχι. Ένα πράγμα που είναι σίγουρο, ωστόσο, είναι ότι η ειρήνη προωθεί το εμπόριο. Και καθώς ο κόσμος γίνεται πιο επικίνδυνος, πράγματα που θεωρούμε δεδομένα, όπως το μεγάλης κλίμακας εμπόριο τροφίμων, μπορεί να είναι πολύ πιο ευάλωτα από ό,τι πιστεύει κανείς.
* Ο Πολ Κρουγκμαν είναι Αμερικανός οικονομολόγος, πανεπιστημιακός και συγγραφέας, βραβευμένος με το Βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημώ
