Μπορεί η ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού να είναι πολύ πιο παλιά – και πιο περίπλοκη – απ’ ό,τι νομίζαμε μέχρι τώρα; Μια ρηξικέλευθη ανάλυση προτείνει ότι η ιδέα πως είμαστε ο πρώτος προηγμένος πολιτισμός ίσως να είναι περισσότερο έκφραση προκατάληψης, παρά επιστημονικής βεβαιότητας.
Ο πολιτισμός, όπως τον γνωρίζουμε, θεωρείται ότι αναδύθηκε πριν από περίπου 6.000 χρόνια, με πρώιμες ενδείξεις σε περιοχές όπως η Μεσοποταμία, η Αίγυπτος και η κοιλάδα του Ινδού. Όμως, οι ανατομικά σύγχρονοι άνθρωποι (Homo sapiens sapiens) υπάρχουν εδώ και τουλάχιστον 300.000 χρόνια. Αν σε μόλις 2.000–6.000 χρόνια οι άνθρωποι κατάφεραν να δημιουργήσουν αστικές κοινωνίες, γραφή και επιστήμες, γιατί να αποκλείουμε την πιθανότητα ότι το ίδιο έχει ξανασυμβεί στο απώτατο παρελθόν;
Το επιχείρημα ότι ο πολιτισμός γεννήθηκε μόνο όταν οι κλιματολογικές συνθήκες το επέτρεψαν – μετά την τελευταία εποχή των παγετώνων – φαίνεται ελλιπές. Θερμές περίοδοι υπήρξαν πολλές στο γεωλογικό παρελθόν, ακόμα και όταν άνθρωποι παρόμοιοι με εμάς ήδη υπήρχαν. Επιπλέον, γεωγραφικές περιοχές όπως η Σαχάρα έχουν περάσει από φάσεις πλούσιας βλάστησης και ευνοϊκών συνθηκών, επαναλαμβανόμενα κάθε ~20.000 χρόνια.
Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι αν είχε υπάρξει ένας προηγμένος πολιτισμός πριν από 50.000 ή 100.000 χρόνια, τα περισσότερα ίχνη του θα είχαν ήδη χαθεί. Μελέτες δείχνουν πως σε 10.000 χρόνια, τα υλικά του σύγχρονου πολιτισμού – από το σκυρόδεμα και το πλαστικό, έως το μέταλλο – αποσυντίθενται σε τέτοιο βαθμό που γίνονται σχεδόν αόρατα στο αρχαιολογικό υπόστρωμα. Μόνο μεγάλες πέτρινες κατασκευές ή ραδιενεργά απομεινάρια (όπως απόβλητα) ενδέχεται να επιβιώσουν.
Το σενάριο γίνεται ακόμη πιο πιθανό αν λάβουμε υπόψη το πόσο συχνά η Γη πλήττεται από φυσικές καταστροφές κοσμοϊστορικής κλίμακας: υπερηφαίστεια όπως το Καμπρί (πριν 39.000 χρόνια), προσκρούσεις μετεωριτών (όπως του Γουλφ Κρικ ή του κρατήρα στην Αριζόνα), αντιστροφές του μαγνητικού πεδίου, αλλά και περίοδοι ακραίων ξηρασιών και πλημμυρών. Όλες αυτές οι καταστροφές θα μπορούσαν να είχαν σβήσει τελείως έναν προηγούμενο πολιτισμό – αφήνοντας πίσω μόνο λίγα και μυστηριώδη ίχνη.
Και πράγματι, τέτοια ίχνη υπάρχουν: από το Πουμα Πούνκου της Βολιβίας, μέχρι το Γκεμπεκλί Τεπέ στην Τουρκία, και από το Μπααλμπέκ του Λιβάνου έως τα αστρονομικά ευθυγραμμισμένα μεγαλιθικά συγκροτήματα σε κάθε ήπειρο. Συχνά, τα ερωτήματα για την τεχνολογία, τη χρονολόγηση και τον σκοπό αυτών των κατασκευών παραμένουν αναπάντητα.
Ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι ότι σχεδόν κάθε αρχαίος πολιτισμός έχει καταγεγραμμένες παραδόσεις για «χρυσές εποχές», μεγάλες πλημμύρες, θεούς που έπεσαν από τον ουρανό, και πολιτισμούς που χάθηκαν αιφνίδια. Οι ελληνικοί μύθοι για την Ατλαντίδα, οι κατακλυσμοί της Παλαιάς Διαθήκης, οι μυθολογίες των Μάγια και των Σουμερίων, όλα συγκλίνουν σε μια αφήγηση κυκλικής Ιστορίας: άνοδος, παρακμή, καταστροφή, επανεκκίνηση.
Δεν υπάρχουν (ακόμα) οριστικές αποδείξεις για την ύπαρξη μιας χαμένης υπερπολιτείας της αρχαιότητας. Όμως, η απουσία αποδείξεων δεν ισοδυναμεί με απόδειξη της απουσίας. Είναι μάλλον καιρός να πάψουμε να θεωρούμε δεδομένο ότι η ιστορία ξεκίνησε μόλις πρόσφατα και να εξετάσουμε την πιθανότητα ότι η Ανθρωπότητα έχει ξανακάνει αυτό το ταξίδι – ίσως περισσότερες από μία φορές.
