Σημαντικές διπλωματικές κινήσεις προδιαγράφονται στην Ανατολική Μεσόγειο έως το τέλος της χρονιάς, καθώς η πρωτοβουλία του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη για σύγκληση διάσκεψης πέντε μεσογειακών χωρών – Ελλάδας, Κύπρου, Τουρκίας, Αιγύπτου και Λιβύης – επαναφέρει με ένταση το ζήτημα της οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών. ο στόχος είναι καθαρός: Σαφής χαρτογράφηση αρμοδιοτήτων και δικαιωμάτων στον θαλάσσιο χώρο, ώστε να επιταχυνθεί η αξιοποίηση των ενεργειακών πόρων του υποθαλάσσιου πλούτου, από το φυσικό αέριο έως συμπληρωματικές μορφές ενέργειας που απαιτούν επενδυτική βεβαιότητα.
Στο τραπέζι επιστρέφει και μια παλαιότερη ιδέα, το αποκαλούμενο «σχέδιο παμπούκη». Η πρόταση που συνέταξε το 2004 ο πανεπιστημιακός και πρώην υπουργός Χάρης Παμπούκης προέβλεπε σταδιακή επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων έως τα δέκα ναυτικά μίλια, χωρίς να υιοθετηθεί τότε από την Κυβέρνηση Κώστα Καραμανλή. σήμερα η συζήτηση αναθερμαίνεται, καθώς από δηλώσεις του Τούρκου Υπουργού Εξωτερικών Χακάν Φιντάν διαφαίνεται προθυμία της Άνκυρας να εξετάσει κάποιας μορφής συμφωνία, έστω τμηματική, γεγονός που δημιουργεί ένα νέο πλαίσιο διαπραγμάτευσης με πραγματιστικές προσεγγίσεις και τεχνικές μεταβατικών ρυθμίσεων.
Η πρωτοβουλία δεν κινείται αποκλειστικά εντός ελληνικού ορίζοντα, αλλά εντάσσεται σε ευρύτερη αμερικανική στρατηγική για την Ανατολική Μεσόγειο. οι Ηνωμένες πολιτείες επιδιώκουν ρόλο εγγυητή στη διαχείριση των ενεργειακών κοιτασμάτων και προκρίνουν γρήγορες διαδικασίες, αντί των συνήθων χρονοβόρων διεθνών συνομιλιών. το δόγμα «drill baby, drill» μεταφράζεται σε πίεση για άμεσες γεωτρήσεις και αναβαθμίζει την ελλάδα σε προνομιακό εταίρο, καθώς λειτουργεί ως πύλη εισόδου του αμερικανικού υγροποιημένου φυσικού αερίου στην ευρωπαϊκή αγορά, με υποδομές που απαιτούν ρυθμιστική καθαρότητα και περιφερειακή σταθερότητα.
Για να προσελκυσθούν μεγάλοι αμερικανικοί ενεργειακοί όμιλοι σε έρευνες και εξορύξεις, χρειάζεται ένα σταθερό, προβλέψιμο και δεσμευτικό πλαίσιο συμφωνιών ανάμεσα στα εμπλεκόμενα κράτη. Δεν επαρκεί ένας γενικός διάλογος, αλλά απαιτείται λύση αποδεκτή από όλους, ικανή να αποτρέψει μελλοντικές τριβές που θα ανέκοπταν επενδυτικά σχέδια και θα επιβάρυναν το ασφαλιστικό κόστος των έργων. σε αυτό το περιβάλλον εκτιμάται ότι οι ηπα θα λειτουργήσουν ως έμπειροι διαμεσολαβητές και άτυποι επόπτες της διαδικασίας, προσδίδοντας στη διακυβερνητική διάσκεψη κύρος, τεχνική υποστήριξη και ορατότητα σε συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα.
Το βασικό αγκάθι παραμένει η μη αποδοχή από την τουρκία της συμμετοχής της Κυπριακής Δημοκρατίας ως ισότιμου μέρους. ωστόσο η πρόσφατη συνύπαρξη ελληνικών, Κυπριακών και Τουρκικών αντιπροσωπειών στο Σαρμ Ελ Σέιχ αφήνει περιθώρια για μια ενδιάμεση φόρμουλα που θα επιτρέπει πρόοδο χωρίς να προδικάζει τελικές ρυθμίσεις σε ευαίσθητα κεφάλαια. Σύμφωνα με πηγές του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, η Αθήνα θεωρεί ότι πρέπει να αξιοποιηθεί το σημερινό κλίμα αβεβαιότητας στις σχέσεις Άγκυρας και Ουάσιγκτον. Τούρκοι διπλωμάτες που συμμετείχαν στο πρόσφατο Ελληνοτουρκικό φόρουμ στην Αθήνα εμφανίστηκαν επιφυλακτικοί για την αμερικανική στρατηγική τα επόμενα χρόνια, στοιχείο που, κατά διπλωματικές εκτιμήσεις, δημιουργεί παράθυρο ευκαιρίας για την ελλάδα να εδραιώσει θέσεις και να αποσπάσει χειροπιαστά οφέλη.
Η επιτυχία του εγχειρήματος δεν εξαρτάται μόνο από την πολιτική βούληση, αλλά και από σχολαστική νομική προετοιμασία. οι συμβάσεις που θα προκύψουν θα χαράξουν τον ναυτικό και ενεργειακό χάρτη για δεκαετίες, άρα χρειάζονται τεκμηρίωση στη βάση του διεθνούς δικαίου της θάλασσας, σαφείς ορισμούς, μηχανισμούς επίλυσης διαφορών και ρήτρες που θα αντέξουν σε οικονομικούς και γεωπολιτικούς κύκλους. η ιδέα της «διάσκεψης των πέντε» είχε συζητηθεί σε θεωρητικό επίπεδο από το καλοκαίρι του 2023, στη συνάντηση του Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, και πλέον φαίνεται να εισέρχεται σε πρακτική φάση με προσανατολισμό στην εκκίνηση διαδικασιών εντός σύντομου χρονικού ορίζοντα.
Το αν θα υπάρξει τελική συμφωνία θα κριθεί τους επόμενους μήνες, καθώς θα αποσαφηνιστούν οι κόκκινες γραμμές, τα στάδια εφαρμογής και οι μεταβατικές ρυθμίσεις που θα επιτρέψουν κίνηση χωρίς στρατηγικούς αιφνιδιασμούς. εκείνο που ήδη διαγράφεται είναι ότι η ανατολική μεσόγειος επανέρχεται στην πρώτη γραμμή της γεωπολιτικής, με την ενέργεια ως κύριο επιταχυντή, και με την ανάγκη θεσμικής σαφήνειας να αποτελεί προϋπόθεση για επενδύσεις, συνεργασίες και σταθερότητα σε μια περιοχή που ιστορικά ζει στην κόψη των ισορροπιών.
