Υπάρχουν στιγμές όπου η πολιτική, η γραφειοκρατία και οι μηχανισμοί εξουσίας ακουμπούν στο όριο της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και, παρά την αρχική αδιαφορία ή άρνησή τους, υποχρεώνονται να υποχωρήσουν. Ο Πάνος Ρούτσι, με την απεργία πείνας του, δεν διεκδίκησε προνόμια ούτε «ειδική μεταχείριση», αλλά κάτι που θα όφειλε να είναι αυτονόητο σε κάθε κράτος δικαίου: Το δικαίωμα ενός πατέρα να γνωρίζει την αλήθεια για τον θάνατο του παιδιού του.
Η επιλογή της απεργίας πείνας δεν υπήρξε ένα ακόμη εργαλείο πίεσης σε μια υπόθεση που σέρνεται στα γρανάζια της διοίκησης. Ήταν πράξη αξιοπρέπειας, μια σιωπηλή αλλά αδιαπραγμάτευτη δήλωση ότι η αναζήτηση της αλήθειας δεν αναστέλλεται από διαδικαστικά προσχήματα ούτε φιμώνεται από την αδράνεια των θεσμών. Με αυτή την πράξη, που μετατρέπει τον προσωπικό πόνο σε δημόσιο αίτημα δικαιοσύνης, η πολιτεία βρέθηκε αντιμέτωπη με το αυτονόητο και υποχρεώθηκε να το αποδεχθεί, δίνοντας το πράσινο φως για εκταφή και τοξικολογικές εξετάσεις, ώστε να φωτιστούν όσα σκοπίμως ή αθέλητα έμειναν στο σκοτάδι.
Όσο κι αν επιχειρήθηκε να υποβαθμιστεί το αίτημα, όσο κι αν προβλήθηκαν ενστάσεις περί καθυστέρησης της δίκης ή υπερβολών, το γεγονός παραμένει αδιάψευστο: ένας άνθρωπος μόνος, οπλισμένος με την αποφασιστικότητα του πένθους του και τη νηφαλιότητα της ευθύνης, ανάγκασε ένα ολόκληρο σύστημα να μετακινηθεί από την ακινησία του. Αυτό δεν είναι μικρό σε μια χώρα όπου οι θεσμοί συχνά τείνουν να ακούν την εξουσία περισσότερο από την αλήθεια και να βολεύονται στην ασφάλεια των τυπικών αντί της ουσίας. Η υπόθεση αυτή λειτουργεί ως καθρέφτης για το κράτος και τον τρόπο που στέκεται απέναντι στους πολίτες του όταν εκείνοι δεν ζητούν χάρη, αλλά δικαιοσύνη· όταν δεν αναζητούν ευνοϊκές διευθετήσεις, αλλά καθαρό λόγο και καθαρές απαντήσεις.
Η στάση του πατέρα αποκάλυψε επίσης κάτι βαθύτερο για την κοινωνία που τον περιβάλλει. Έδειξε πόσο εύκολα η δημόσια σφαίρα παρασύρεται σε θόρυβο και αντιπερισπασμούς, και πόσο δύσκολα αναλαμβάνει την ευθύνη να κοιτάξει κατάματα τον πόνο του άλλου. Ένα βλέμμα αποφασισμένο, ένα σώμα που αδυνατίζει μέρα με τη μέρα, μια σιωπή που επιμένει χωρίς συνθήματα και χωρίς κομματικούς προστάτες, στάθηκαν αρκετά για να υπενθυμίσουν ότι η αλήθεια δεν έχει ανάγκη από μικρόφωνα για να ακουστεί. Χρειάζεται μόνο επιμονή, διαύγεια και την ηθική βεβαιότητα πως ο σκοπός δεν είναι να τιμωρηθεί κανείς εκ των προτέρων, αλλά να αποκατασταθεί το πραγματικό και να αποδοθεί δικαιοσύνη με στοιχεία και διαφάνεια.
Η πολιτεία, όταν καλείται να κρίνει, δεν μπορεί να επικαλείται την τυπικότητα ως άλλοθι για να αποφεύγει την ουσία. Δεν μπορεί να κρύβεται πίσω από διαδικαστικές ντρίμπλες, όταν απέναντί της βρίσκεται το στοιχειώδες δικαίωμα της οικογένειας να γνωρίζει τι συνέβη. Η απόφαση για εκταφή και πλήρεις τοξικολογικές εξετάσεις δεν είναι παραχώρηση σε μια δήθεν εκβιαστική τακτική. Είναι η ελάχιστη θεσμική ανταπόκριση που αποκαθιστά την αίσθηση μέτρου, επιτρέποντας στην έρευνα να προχωρήσει χωρίς υποψίες και σκιές, και στη δίκη να διεξαχθεί με την πληρότητα που απαιτεί η αλήθεια.
Ο Πάνος Ρούτσι έδειξε ότι ακόμη και σε ένα κουρασμένο και άκαμπτο σύστημα μπορεί να υπάρξει ρωγμή, αρκεί ένας άνθρωπος να σταθεί όρθιος και να επιμείνει, ακόμη κι αν χρειαστεί να πεινάσει για να ακουστεί. Αυτό που μένει δεν είναι η προσωπική του δοκιμασία ως θεαματικό γεγονός, αλλά η μετατροπή του ατομικού πόνου σε κοινό κριτήριο δικαιοσύνης. Η υπόθεση αυτή υπενθυμίζει ότι η δικαιοσύνη δεν είναι υπόθεση των ισχυρών, είναι υπόθεση των αποφασισμένων· αυτών που χωρίς κραυγές και χωρίς προστάτες απαιτούν το αυτονόητο και δεν αποσύρονται πριν αυτό κατοχυρωθεί στην πράξη. Και γι’ αυτό, όσο κι αν αργεί, η αλήθεια δεν μπορεί να απαγορευτεί, μόνο να καθυστερήσει. Όταν όμως έρθει, αποκαθιστά πρόσωπα, θεσμούς και λέξεις, επιστρέφοντας στο κράτος τον ρόλο που του αναλογεί και στους πολίτες την εμπιστοσύνη που τους οφείλεται.
