Με φόντο καταγγελίες, παρατυπίες και παρεμβάσεις, η υπόθεση των κοινοτικών αγροτικών ενισχύσεων στην Ελλάδα εξελίσσεται σε ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα κακοδιοίκησης, με τον ΟΠΕΚΕΠΕ στο επίκεντρο και την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία να παρεμβαίνει αποφασιστικά.
Ο Οργανισμός Πληρωμών και Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων Προσανατολισμού και Εγγυήσεων (ΟΠΕΚΕΠΕ), ιδρυθείς το 1998 και υπαγόμενος στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, διαχειρίζεται κάθε χρόνο κοινοτικά κονδύλια ύψους περίπου 3 δισ. ευρώ, προορισμένα για την πρωτογενή αγροτική παραγωγή. Ωστόσο, παρά τον θεσμικό του ρόλο ως εγγυητής της δίκαιης και διαφανούς κατανομής των ενισχύσεων, επανειλημμένως έχουν προκύψει σοβαρά ερωτήματα για τη διαχείριση των πόρων και την πιστοποίηση των δικαιούχων.
Σύμφωνα με πληροφορίες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε ζητήσει επανειλημμένα εξηγήσεις για τη διαδικασία επιδότησης, χωρίς να λάβει επαρκείς απαντήσεις από τις ελληνικές αρχές. Παρά τις δημόσιες καταγγελίες και τα δημοσιεύματα, καμία ουσιαστική παρέμβαση δεν πραγματοποιήθηκε από τους αρμόδιους υπουργούς ή τις εισαγγελικές αρχές της χώρας, μέχρι την παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας (EPPO), που αποφάσισε να ερευνήσει αυτοπροσώπως τις καταγγελίες για διασπάθιση κοινοτικών κονδυλίων.
Με την εγκατάσταση κλιμακίου στα γραφεία του ΟΠΕΚΕΠΕ, η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία ξεκίνησε ενδελεχή έλεγχο των ενισχύσεων, εστιάζοντας στις περιόδους 2019–2022. Το ζήτημα κορυφώθηκε όταν στους ευρωπαίους ελεγκτές απαγορεύθηκε η είσοδος στα γραφεία του Οργανισμού, προκαλώντας πολιτικό σεισμό. Ο πρόεδρος του ΟΠΕΚΕΠΕ παραιτήθηκε, και μετά από παρέμβαση του Πρωθυπουργού, ξεκίνησε επίσημη έρευνα. Η κυβέρνηση, αντιδρώντας στις εξελίξεις, αποφάσισε τη διάλυση του ΟΠΕΚΕΠΕ και τη συγχώνευσή του με την ΑΔΑΕ.
Η διαδικασία συγχώνευσης, ωστόσο, αναμένεται να είναι χρονοβόρα και σύνθετη, καθώς απαιτεί πλήρη νομική και οργανωτική αναμόρφωση για να μπορέσει η ΑΔΑΕ να αναλάβει τις ευθύνες διαχείρισης των ενισχύσεων, με εγγυήσεις δικαιοσύνης και διαφάνειας.
ΟΠΕΚΕΠΕ: Τα βοσκοτόπια ως επίκεντρο της απάτης
Η έρευνα εστιάζει στις επιδοτήσεις για βοσκοτόπια, όπου διαπιστώθηκαν σοβαρές παρατυπίες. Ήδη από το 2012, η Ελλάδα είχε δηλώσει μεγαλύτερες εκτάσεις βοσκοτόπων από αυτές που είχε καταγράψει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οδηγώντας σε πρόστιμο ύψους 450 εκατ. ευρώ, για το οποίο εκκρεμεί προσφυγή της χώρας στα ευρωπαϊκά δικαστήρια.
Το 2019, με υπουργική απόφαση, επιτράπηκε η καταχώριση βοσκοτόπων σε νησιά ή περιοχές μακριά από την πραγματική εγκατάσταση των κτηνοτρόφων, γεγονός που οδήγησε σε εκτόξευση των δηλώσεων. Έλεγχος υπαλλήλου αποκάλυψε, μέσω συγκρίσεων Ε9, ότι οι εκτάσεις ανήκαν σε άλλους ιδιοκτήτες, προκαλώντας το μπλοκάρισμα 3.500 ΑΦΜ.
Ωστόσο, το 2021, κατόπιν εντολής του τότε προέδρου, οι έλεγχοι περιορίστηκαν μόνο σε ένα έτος, ακυρώνοντας τη διασταύρωση με παλαιότερες δηλώσεις. Το 2023, 6.000 ΑΦΜ μπλοκαρίστηκαν, όμως λίγο αργότερα ξεμπλοκαρίστηκαν με πολιτική παρέμβαση, αφότου ο πρόεδρος παύθηκε με εντολή του υπουργού.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επέβαλε νέο πρόστιμο ύψους 283 εκατ. ευρώ το 2024 για κακοδιαχείριση προηγούμενων ετών, το οποίο θα επιβαρύνει τον κρατικό προϋπολογισμό, άρα τους Έλληνες φορολογούμενους. Η Επιτροπή προειδοποιεί ότι ανάλογα με τα αποτελέσματα της έρευνας της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας, ενδέχεται να επιβληθούν νέα πρόστιμα ή και περικοπές ενισχύσεων, ιδίως στις περιοχές που εξαρτώνται από τις αγροτικές επιδοτήσεις για την επιβίωσή τους.
Η ποινική διερεύνηση αφορά τόσο τους κτηνοτρόφους-δικαιούχους, όσο και τους υπαλλήλους του ΟΠΕΚΕΠΕ που φέρονται να συμμετείχαν ενεργά στη διάπραξη των παρατυπιών. Οι εξωτερικοί συνεργοί θα εξεταστούν από την ελληνική δικαιοσύνη, ενώ για τους κρατικούς λειτουργούς απαιτείται ξεχωριστή πειθαρχική και ποινική διαδικασία.
Το μεγάλο ερώτημα αφορά όμως τις πολιτικές ευθύνες. Αν και οι πράξεις πριν από το 2020 θεωρούνται παραγεγραμμένες, η έναρξη σχετικής διαδικασίας προϋποθέτει πολιτική βούληση και πρωτοβουλία από τη Βουλή, αφού η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία δεν έχει αρμοδιότητα για πολιτικά πρόσωπα.
Από τη στιγμή που δημοσιοποιήθηκε η έρευνα της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας για παράνομες ενισχύσεις σε κτηνοτρόφους, εξαπολύθηκε ένας χαρτοπόλεμος διαρροών στοιχείων για εξωφρενικές δηλώσεις αριθμού ζώων και εκτάσεων από τη μια ή την άλλη περιφέρεια. Πιθανή πηγή αυτών των αποκαλύψεων είναι κάποιοι από τους οκτώ προέδρους του οργανισμού τα τελευταία πέντε χρόνια ή οι προϊστάμενοί τους πρώην υπουργοί Αγροτικής Ανάπτυξης που μπαίνουν στο κάδρο των αποκαλύψεων, έστω κι αν δεν τους φτάνει η «απόχη» της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας λόγω ασυλίας.
Οι μισές αλήθειες, λοιπόν, που λέγονται για τις πολλές μικρές κομπίνες των μερικών χιλιάδων ευρώ με τις ευρωπαϊκές ενισχύσεις καταλήγουν να αποκρύπτουν τη μεγάλη διασπάθιση δημοσίου (ευρωπαϊκού) χρήματος πολλών δισεκατομμυρίων. Για την οποία οι ευθύνες δεν μπορούν να εξαντληθούν στους κτηνοτρόφους που «φούσκωναν» τον λογαριασμό των ζώων και των βοσκοτόπων, αλλά πρέπει να επεκταθούν και στις Βρυξέλλες και στην Αθήνα και στο πλέγμα ιδιωτών που αγκαλιάζουν ασφυκτικά τον ΟΠΕΚΕΠΕ, διεκδικώντας «λεία» από τα 15 δισ. ευρώ και πλέον των αγροτικών ενισχύσεων κάθε πακέτου ΚΑΠ (Κοινή Αγροτική Πολιτική).
Βεβαίως, η φιλότιμη και αφοσιωμένη Ευρωπαία Εισαγγελέας Λάουρα Κοβέσι, που είχε δεινοπαθήσει στην πατρίδα της τη Ρουμανία ερευνώντας υποθέσεις διαφθοράς, προφανώς αδυνατεί να επεκτείνει την έρευνά της προς το «ιερατείο» των Βρυξελλών. Βεβαιότατα δεν μπορεί να την κατευθύνει στα πολιτικά πρόσωπα των Αθηνών (όπως και στην υπόθεση των Τεμπών έχει δημόσια εκφράσει τη δυσφορία της για τον φραγμό του νόμου περί ευθύνης υπουργών), αλλά σίγουρα μπορεί να τη διευρύνει προς τα ιδιωτικά συμφέροντα που έχουν εδώ και πολλά χρόνια υποκαταστήσει πλήρως τον ΟΠΕΚΕΠΕ ως ταμία αλλά και ελεγκτή των αγροτικών ενισχύσεων.
Ας παραθέσουμε μερικές αλήθειες που αποκρύπτονται στις ηχηρές «αποκαλύψεις» του σκανδάλου του ΟΠΕΚΕΠΕ:
- Εν αρχή ην η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική 2015-2020, που επεφύλασσε επιδοτήσεις ύψους περίπου 20 δισ. για τους Ελληνες αγρότες και κτηνοτρόφους, αλλά με νέους όρους και προϋποθέσεις. Την ΚΑΠ 2015-2020 τη διαπραγματεύτηκε στο πλαίσιο των 28 (τότε) κρατών μελών της ΕΕ η κυβέρνηση Σαμαρά- Βενιζέλου, του δεύτερου μνημονίου. Υπουργοί Αγροτικής Ανάπτυξης της περιόδου ήταν οι Θανάσης Τσαυτάρης (ΠΑΣΟΚ) και Γιώργος Καρασμάνης (ΝΔ). Ο νόμος (ν.4326/2014) που ενσωματώνει τη συμφωνία των 28 της ΕΕ και του Ευρωκοινοβουλίου για τη ΚΑΠ 2015-2020 ψηφίστηκε το 2014, από την τότε κυβερνητική πλειοψηφία.
- Η πρώτη υπουργική απόφαση που θέτει σε εφαρμογή τους Κανονισμούς 1307/2013 και 1306/2013 Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τις ενισχύσεις της περιόδου 2015 -2020 υπογράφηκε 22/1/2015 από τον απερχόμενο υπουργό της κυβέρνησης Σαμαρά- Βενιζέλου, Γ. Καρασμάνη, τρία μόλις 24ωρα πριν από τις εκλογές που έφεραν στη διακυβέρνηση το ΣΥΡΙΖΑ με τους ΑΝΕΛΛ. Αυτή η υπουργική απόφαση, που περιλαμβάνει και την «τεχνική λύση» βάσει της οποίας αποζημιώνονται οι κτηνοτρόφοι, έκτοτε έχει τροποποιηθεί 15 φορές, με ισάριθμες υπουργικές αποφάσεις. Οκτώ τροποποιήσεις έγιναν από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ (2015-2019) και επτά από τις κυβερνήσεις Μητσοτάκη.
- Η «τεχνική λύση» που επιβλήθηκε από τις μεγάλες γεωργικές και κτηνοτροφικές χώρες, πρωτίστως τη Γαλλία που εφαρμόζει εκτατική κτηνοτροφία (κυρίως βοοειδή) με διαθέσιμες τεράστιες εκτάσεις βόσκησης, και έγινε δεκτή από την κυβέρνηση Σαμαρα Βενιζέλου, ήταν εξαιρετικά άβολη για την Ελλάδα, που το δυνατό στοιχείο της είναι η αιγοπροβατοτροφία και το αδύνατο η έλλειψη βοσκοτόπων στα ορεινά και ημιορεινά που εκτρέφονται τα αμνοερίφια. Εξ ίσου άβολη κι ασύμφορη ήταν η «τεχνική λύση» και για την κυρίως σταυλισμένη στη χώρα μας αγελαδοτροφία και χοιροτροφία. Η σύνδεση των κτηνοτροφικών ενισχύσεων με την αναλογία ζώων προς εκτάσεις βόσκησης καθιστούσε μονόδρομο τη νομότυπη και με συναίνεση της ΕΕ και εποπτεία του κράτους απάτη του εικονικού «δανεισμού» εκτάσεων από μια περιοχή σε μιαν άλλη.
- Η εξαιρετικά προβληματική «τεχνική λύση» γεννούσε τον κίνδυνο χιλιάδες κτηνοτρόφοι να αποκλειστούν από τις ευρωπαϊκές ενισχύσεις λόγω έλλειψης εκτάσεων βόσκησης και να χαθούν δισεκατομμύρια ευρωπαϊκών πόρων. Η πρώτη, και μάλλον τελευταία, προσπάθεια βελτίωσής της σε συνεννόηση με την ευρωπαϊκή γραφειοκρατία έγινε από τον υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης 2015 -2018 Βαγγέλη Αποστόλου. Πέτυχε να ενταχθούν στις επιλέξιμες εκτάσεις βόσκησης, όχι μόνο οι σχετικά σπάνιες στην Ελλάδα χορτολιβαδικές, αλλά και οι ορεινές, ημιορεινές και ξυλώδεις. Του το αναγνώρισε δημόσια ακόμη και ο γαλάζιος Περιφερειάρχης Ηπείρου Αλ. Καχριμάνης, μιας περιοχής με κτηνοτροφία κατ’ εξοχήν ορεινή.
- Μπορεί η κοινή αγροτική πολιτική της ΕΕ να συνδέθηκε εξ αρχής με μερικά ελληνικά σκάνδαλα (βλέπε σκάνδαλο γιουγκοσλαβικού καλαμποκιού το 1986), ωστόσο το μείζον σκάνδαλο είναι το γεγονός ότι από τη δεκαετία του 1990 και μετά, οπότε η ΚΑΠ άρχισε να καταλαμβάνει το μισό του κοινοτικού προϋπολογισμού και να προωθεί τους πόρους κυρίως σε άμεσες ενισχύσεις στους αγρότες, εξελίχθηκε σε ομπρέλα προστασίας των χωρών με μεγάλη αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή (Γαλλία, Ολλανδία, Γερμανία) προς εξαγωγή και μάλιστα εις βάρος χωρών με μικρή για τα δεδομένα της μεγάλης ευρωπαϊκής αγοράς παραγωγή. Οι περίφημες «ποσοστώσεις» στην παραγωγή, προκειμένου –υποτίθεται- να προστατευτεί το εισόδημα των αγροτών από υπερπαραγωγή, έγιναν μοχλός δραστικής συρρίκνωσης της ελληνικής γεωργίας και κτηνοτροφίας.
- Το δεύτερο μεγαλύτερο σκάνδαλο υπήρξε το ξεπούλημα του υγιούς τμήματος της Αγροτικής Τράπεζας, έναντι μόλις 95 εκατ. ευρώ, στην Τράπεζα Πειραιώς, το 2013. Παρά τα προβλήματα και τα φαινόμενα κακοδιαχείρισης, η 85χρονη ΑΤΕ, εκτός από μοναδικό φορέα αγροτικών πιστώσεων, υπήρξε και ο δημόσιος, ασφαλής δίαυλος καταβολής των αγροτικών ενισχύσεων στους τελικούς δικαιούχους. Η διάλυσή της ήταν η απαρχή της ουσιαστικής πλήρους ιδιωτικοποίησης του συστήματος δηλώσεων των προς ενίσχυση εκμεταλλεύσεων, ελέγχου και καταβολής των ενισχύσεων που αντιστοιχούν στους δικαιούχους.
- Ποιοι είναι οι ιδιώτες που ελέγχουν πια το σύστημα δηλώσεων και πληρωμών; Πρώτον, τα περίπου 500 ΚΥΔ, Κέντρα Υποβολής Δηλώσεων, τα οποία πιστοποιεί κάθε φορά ο ΟΠΕΚΕΠΕ και αναλαμβάνουν να συντάσσουν και να υποβάλλουν τις δηλώσεις των αγροτών και κτηνοτρόφων. Τα ΚΥΔ είναι ανεξέλεγκτα. Ακόμη κι αν ο κτηνοτρόφος δεν έχει πρόθεση να φουσκώσει τον λογαριασμό της ενίσχυσης που διεκδικεί, ο εκπρόσωπος ή ιδιοκτήτης του ΚΥΔ που του συντάσσει τη δήλωση έχει κάθε λόγο να το κάνει, μια και εκτός από την αμοιβή του, μπορεί να διεκδικήσει προμήθεια από την ενίσχυση. Ένα μέρος για τον ίδιο, κι ένα για τους «ανιόντες» της πυραμίδας, που προσφέρουν πολιτική προστασία. Από τα 10-15.000 ευρώ μιας «φουσκωμένης» επιδότησης που αντιστοιχούν πχ σε 200 ανύπαρκτα κατσίκια και 10 στρέμματα βοσκοτόπια- φαντάσμαυα, μπορεί στον λογαριασμό του κτηνοτρόφου να μπαίνουν τα μισά, αν και αυτός θα κληθεί να τα επιστρέψει όλα ως αχρεωστήτως καταβληθέντα. Με αυτό απειλούνται μερικές εκατοντάδες κτηνοτρόφοι από τα 16.000 παγωμένα αγροτικά ΑΦΜ του ΟΠΕΚΕΠΕ. Αλλά αν υπολογίσει κανείς τις πάνω από 600.000 δηλώσεις που υποβάλλονται κάθε χρόνο από τα ιδιωτικά ΚΥΔ, αποκαλύπτεται ένας γκρίζος τζίρος εκατοντάδων εκατομμυρίων,
- Δεύτερος πυλώνας ιδιωτικής διαχείρισης των δημόσιων πόρων είναι η ΓΑΙΑ Επιχειρείν, αμιγώς ιδιωτική εταιρεία, η οποία λειτουργεί ως ομπρέλα των ιδιωτικών ΚΥΔ στη διαχείριση του λεγόμενου Ολοκληρωμένου Συστήματος Διαχείρισης και Ελέγχου (ΟΣΔΕ), δηλαδή στην υποβολή της Ενιαίας Αίτησης Ενίσχυσης από αγρότες και κτηνοτρόφους. Είναι χαρακτηριστικό ότι στα τέλη του 2024 η ΓΑΙΑ ζητούσε από την κυβέρνηση για λογαριασμό όλου του ιδιωτικού δικτύου παράταση της προθεσμίας υποβολής αιτήσεων. «Το μήνυμα από τα ΚΥΔ όλης της χώρας είναι σαφές και έρχεται με ένταση. Ζητείται περισσότερος χρόνος για την ολοκλήρωση της επεξεργασίας των δηλώσεων, όσος περισσότερος είναι δυνατόν», ανέφερε η ανακοίνωση της εταιρείας. Μέτοχοι της εταιρείας είναι η επίσης ιδιωτική NEUROPUBLIC και περίπου 70 γεωργικοί συνεταιρισμοί και ιδιωτικές εταιρείες. Κατά κάποιο τρόπο εδώ και δέκα χρόνια μια ιδιωτική εταιρεία έχει υποκαταστήσει τις μισοδιαλυμένες συλλογικότητες αγροτών και κτηνοτρόφων, συνεταιρισμούς (ΠΑΣΕΓΕΣ) και συλλόγους (ΓΕΣΑΣΕ). Εξ ου και το παράδοξο να εκπροσωπεί η ιδιωτική ΓΑΙΑ τους Ελληνες αγρότες στις ευρωπαϊκές συνομοσπονδίες αγροτικών συλλόγων και συνεταιρισμών, COPA και COGECA!
- Τρίτος πόλος του ιδιωτικοποιημένου συστήματος αγροτικών επιδοτήσεων είναι η NEUROPUBLIC, στην οποία έχει ανατεθεί το σύστημα πληρωμών μέσω ΟΠΕΚΕΠΕ. Όπως λένε οι υπάλληλοι του δημόσιου και καταργούμενου οργανισμού, δεν υπάρχει ούτε ένας που μπορεί να το χειριστεί χωρίς την παρουσία και άδεια της ιδιωτικής εταιρείας. Η NEUROPUBLIC, με διευθύνουσα σύμβουλο την κ. Ρόζα Γαργαλάκου, που είναι και στο ΔΣ της ΓΑΙΑ Επιχειρείν, έχει ανάμεσα στους μετόχους της την Τράπεζα Πειραιώς, που έχει στο χαρτοφυλάκιό της την πολύτιμη «κληρονομιά» της Αγροτικής Τράπεζας, αλλά και το family office της Μαριάννας Λάτση, που απέκτησε μειοψηφικό ποσοστό το 2023. Αξιοσημείωτη εξέλιξη είναι η εκτίναξη του τζίρου της εταιρείας από τα 8 εκατ. ευρώ το 2023, στα 17 εκατ. το 2024. Είχε προηγηθεί η υπογραφή σύμβασης του ΟΠΕΚΕΠΕ με την κοινοπραξία NEUROPUBLIC- COGNITERA, ύψους 19,5 εκατ. ευρώ, για την ανάπτυξη πληροφοριακού συστήματος παρακολούθησης της νέας ΚΑΠ. Οι εγγυητικές επιστολές που κατέθεσε η κοινοπραξία για την ανάληψη του έργου ήταν, φυσικά, από την Τράπεζα Πειραιώς.
- Οι καταγγελίες του αποπεμφθέντος τελευταίου προέδρου του ΟΠΕΚΕΠΕ κ. Σαλάτα έχουν μια χρησιμότητα για την περιγραφή του τριγωνικού συστήματος διασπάθισης των ευρωπαϊκών ενισχύσεων, εξ ίσου χρήσιμη μπορεί να είναι και η μαρτυρία του επί υπουργίας Βορίδη απομακρυνθέντα κ. Βάρρα. Αλλά οι καλά γνωρίζοντες λένε πως ίσως χρησιμότερος των 8 προέδρων του ΟΠΕΚΕΠΕ της τελευταίας πενταετίας είναι ο κ. Φ. Παππάς (νυν βουλευτής Θεσσαλονίκης της ΝΔ) που παραιτήθηκε από τη θέση του προέδρου του ΟΠΕΚΕΠΕ τρείς μήνες μετά τον διορισμό του, στα τέλη του 2020.
Η πρώτη δίκη και η ελπίδα κάθαρσης
Πρόσφατα ξεκίνησε η πρώτη δίκη για απάτη σε βάρος κοινοτικών πόρων, με κατηγορούμενους κτηνοτρόφους που υπέβαλλαν ψευδείς δηλώσεις για βοσκοτόπια. Η δικαστική απόφαση θα αποτελέσει πιλότο για το δίκαιο που θα εφαρμοστεί – εθνικό ή ευρωπαϊκό – αλλά και για την αποσαφήνιση του πλαισίου ελέγχου και ευθυνών.
Η υπόθεση ΟΠΕΚΕΠΕ φέρνει στο φως ένα πολυεπίπεδο σκάνδαλο, στο οποίο εμπλέκονται πολιτικά πρόσωπα, δημόσιοι υπάλληλοι και ωφελούμενοι δικαιούχοι. Πρόκειται για ένα σύστημα συνειδητών παραλείψεων και σκοπίμως ασαφών ρυθμίσεων, που όπως εκτιμάται, εξυπηρετούσε μικροπολιτικές σκοπιμότητες και ψηφοθηρικά συμφέροντα.
Παρά τις εστίες αντίστασης από έντιμους υπαλλήλους, κυριάρχησε τελικά η πολιτική ανοχή και η θεσμική αδράνεια, με συνέπεια η χώρα να οδηγείται σήμερα σε δυσμενείς οικονομικές και νομικές συνέπειες σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
