Καμία κοινοτική οδηγία ή ευρωπαϊκή πρόβλεψη δεν υπάρχει σήμερα που να επιβάλλει ή να σχεδιάζει την καθιέρωση ενός Προσωπικού Αριθμού Πολίτη. Το μοναδικό σχετικό μέτρο σε ευρωπαϊκό επίπεδο αφορά το ψηφιακό πορτοφόλι, ένα εργαλείο που ήδη εφαρμόζεται σε ορισμένες χώρες όπως η Σουηδία και το οποίο αποσκοπεί αποκλειστικά στη συγκέντρωση προσωπικών δεδομένων του πολίτη σε μια ψηφιακή εφαρμογή, εφόσον και μόνο όταν εκείνος το επιλέξει.
Ωστόσο, η έννοια του Προσωπικού Αριθμού, όπως διακινείται τα τελευταία χρόνια, παραπέμπει περισσότερο σε προγράμματα εντελώς διαφορετικής φύσης. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η πρωτοβουλία του πρώην προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, Ντόναλντ Τραμπ, να αναθέσει στην Palantir Technologies την ανάπτυξη ενός ενιαίου συστήματος ενοποίησης όλων των κρατικών βάσεων δεδομένων, με στόχο τη διασύνδεση της φορολογίας, της κοινωνικής ασφάλισης, της υγείας και των τραπεζικών πληροφοριών.
Το υπό εξέλιξη αυτό σύστημα της Palantir λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο που περιγράφεται και για τον Προσωπικό Αριθμό: ενοποιεί όλα τα βασικά δεδομένα ενός πολίτη, δημιουργώντας ένα πλήρες ψηφιακό προφίλ, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την άμεση και καθολική ταυτοποίησή του. Μέσω αυτής της συγκέντρωσης και διασύνδεσης των πληροφοριών, διευκολύνεται η άμεση πρόσβαση των αρχών στα προσωπικά στοιχεία των πολιτών, ενώ ταυτόχρονα καθίσταται εφικτή η εφαρμογή μέτρων καταναγκασμού ή αποκλεισμού, όπως το μπλοκάρισμα οικονομικών δραστηριοτήτων.
Η βασική διαφορά με το ψηφιακό πορτοφόλι που προτείνει η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ότι το δεύτερο λειτουργεί απλώς ως χώρος αποθήκευσης και όχι ως ενεργό σύστημα διασύνδεσης με κρατικές βάσεις δεδομένων. Δεν προβλέπει μπλοκάρισμα συναλλαγών ούτε μηχανισμούς καταστολής.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, ενδέχεται η εφαρμογή του Προσωπικού Αριθμού να έχει άμεση ή έμμεση σχέση με την Palantir, η οποία έχει απασχολήσει τη δημοσιότητα για τη διαχείριση προσωπικών δεδομένων Ελλήνων πολιτών κατά την περίοδο της πανδημίας. Η πιθανότητα η Ελλάδα να χρησιμοποιείται ως δοκιμαστικό πεδίο για την εγκατάσταση και αξιολόγηση τέτοιων τεχνολογικών εφαρμογών πριν τη μεταφορά τους στις ΗΠΑ ή σε άλλες χώρες, δεν έχει διαψευσθεί επισήμως. Άλλωστε, στο παρελθόν η χώρα υπήρξε πειραματικό πεδίο για μέτρα όπως το υγειονομικό πάσο κατά την περίοδο των περιοριστικών μέτρων.
Η συγκεντρωτική διαχείριση πληροφοριών μέσω ενός καθολικού αριθμού ταυτοποίησης ενός πολίτη δεν αφορά μόνο την κρατική οργάνωση. Μπορεί να λειτουργήσει ως βασική υποδομή για συστήματα κοινωνικής πίστωσης, όπως εκείνο της Κίνας, ή και για προηγμένα συστήματα επιτήρησης, όπως το πρόγραμμα “Wolf Pack” του Ισραήλ, το οποίο χρησιμοποιείται για τον εντοπισμό, την παρακολούθηση και σε ορισμένες περιπτώσεις την εξουδετέρωση στόχων μέσω μη επανδρωμένων αεροσκαφών.
Η Ελλάδα, ως χώρα με περιορισμένη κυριαρχία λόγω του καθεστώτος επιτήρησης των τελευταίων ετών, μπορεί να αποτελεί ιδανικό περιβάλλον δοκιμών για τέτοιου τύπου τεχνολογίες. Η εγχώρια πολιτική ηγεσία έχει κατηγορηθεί κατ’ επανάληψη για στενές σχέσεις εξάρτησης με ξένες κυβερνήσεις και οργανισμούς, ενώ τμήματα της κοινωνίας έχουν εκφράσει έντονες αντιδράσεις απέναντι στην αυξημένη κρατική επιτήρηση και στη μεθοδική αφαίρεση θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Όπως έχει ανακοινώσει επίσημα ο Ντόναλντ Τραμπ, η κυβέρνηση των ΗΠΑ σχεδιάζει τη δημιουργία μιας εθνικής βάσης δεδομένων σε συνεργασία με την Palantir Technologies. Πρόκειται για μια εταιρεία που ειδικεύεται στη συλλογή, διαχείριση και ανάλυση δεδομένων και η οποία ιδρύθηκε το 2003 από τους Πίτερ Θιλ, Στίβεν Κοέν, Τζο Λονσντέιλ και Άλεξ Κάρπ. Η Palantir αναπτύσσει λογισμικά για στρατιωτικούς, κυβερνητικούς και εταιρικούς πελάτες. Διαθέτει τέσσερις βασικές πλατφόρμες: το Palantir Gotham για ανάλυση πληροφοριών ασφαλείας, το Palantir Foundry για εταιρική ανάλυση δεδομένων, το Palantir Apollo για διαχείριση λογισμικών σε πολλά περιβάλλοντα και το Palantir AIP, που αφορά την ενσωμάτωση τεχνητής νοημοσύνης σε επιχειρησιακά συστήματα.
Ο στόχος της συνεργασίας είναι, σύμφωνα με τις επίσημες δηλώσεις, η παροχή καλύτερων υπηρεσιών στους πολίτες και η βελτιστοποίηση της λειτουργίας του κρατικού μηχανισμού. Ήδη από τον Μάρτιο, εκτελεστικό διάταγμα του προέδρου Τραμπ επιτρέπει τη διαμοίραση δεδομένων μεταξύ διαφόρων ομοσπονδιακών φορέων όπως το Υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας, η Υπηρεσία Εσωτερικών Εσόδων, η Διοίκηση Κοινωνικής Ασφάλισης και το Υπουργείο Υγείας. Στόχος είναι η δημιουργία μιας ενιαίας κεντρικής βάσης δεδομένων, με δυνατότητα άμεσης επεξεργασίας ευαίσθητων προσωπικών στοιχείων.
Αν και προβάλλεται ως τρόπος μείωσης της γραφειοκρατίας, περιορισμού της σπατάλης και ενίσχυσης της αποδοτικότητας, το ενδεχόμενο δημιουργίας ενός τέτοιου ψηφιακού υπερσυστήματος γεννά σοβαρούς προβληματισμούς σε οργανώσεις πολιτικών δικαιωμάτων. Οι επικριτές κάνουν λόγο για ένα επικίνδυνο προηγούμενο, που ενδέχεται να οδηγήσει σε έναν εκτεταμένο μηχανισμό επιτήρησης, με απρόβλεπτες συνέπειες για τις ελευθερίες των πολιτών.
Fourth Generation Warfare
Σε αυτό το πλαίσιο, εντάσσεται και η θεωρία του «Πολέμου Τέταρτης Γενιάς» (Fourth Generation Warfare – 4GW), όπως διατυπώθηκε το 1989 από τον William Lind και ανώτατους αξιωματικούς του αμερικανικού στρατού. Η θεωρία περιγράφει τις σύγχρονες μορφές πολέμου στην εποχή της πληροφορίας, με έμφαση όχι στη φυσική κατάκτηση εδαφών αλλά στην κατάκτηση της κοινής γνώμης και της ανθρώπινης συνείδησης. Ο πόλεμος δεν διεξάγεται πλέον στα πεδία μαχών, αλλά μέσα στον ανθρώπινο νου, μέσω της διαρκούς ροής πληροφορίας, της προπαγάνδας, των ψυχολογικών επιχειρήσεων και της τεχνολογικής διείσδυσης στην καθημερινότητα.
Σε αυτό το είδος πολέμου, οι στρατιώτες δεν φέρουν όπλα αλλά πληκτρολόγια, αλγόριθμους και εργαλεία διαχείρισης πληροφορίας. Οι πολίτες μετατρέπονται σε στόχους ενός συνεχούς «επικοινωνιακού βομβαρδισμού», ο οποίος, μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης, των κοινωνικών δικτύων και των κυβερνητικών πηγών, διαμορφώνει τη σκέψη, τη στάση και την συμπεριφορά τους. Η πληροφόρηση, η αναλυτική σκέψη και η σύνδεση γεγονότων αντικαθίστανται από στιγμιαία εικόνα, σύνθημα, συναίσθημα. Η λογική υποχωρεί μπροστά στην ψυχολογική επίδραση.
Το νέο αυτό τοπίο επιτρέπει τη στοχευμένη χειραγώγηση των πολιτών χωρίς την ανάγκη στρατιωτικής καταστολής. Η εσωτερίκευση του φόβου και της εξάρτησης, σε συνδυασμό με τον τεχνολογικό έλεγχο της πληροφορίας, διαμορφώνουν ένα νέο είδος κοινωνικού πλαισίου, όπου η ελευθερία δεν αφαιρείται διά της βίας αλλά εξαφανίζεται σταδιακά, μέσα από την αποδοχή της παρακολούθησης ως «αναγκαίο καλό».
Η μετάβαση σε αυτό το μοντέλο εξουσίας δεν είναι αυτονόητη ούτε αναπόφευκτη. Όμως, κάθε νέα τεχνολογική πρωτοβουλία, όπως ο Προσωπικός Αριθμός ή η ενοποίηση κρατικών δεδομένων, απαιτεί συνεχή και κριτική εγρήγορση από τον πολίτη. Γιατί πίσω από κάθε αριθμό, πίσω από κάθε ψηφιακή καινοτομία, βρίσκεται ο άνθρωπος – και η ελευθερία του δεν είναι ποτέ δεδομένη.
