Ο Ιωάννης Καποδίστριας, πρώτος κυβερνήτης της ελεύθερης Ελλάδας, υπήρξε μια από τις πιο φωτισμένες και ταυτόχρονα τραγικές μορφές της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Με εμπειρία στη διεθνή διπλωματία και βαθιά αίσθηση καθήκοντος, επέστρεψε στην πολύπαθη πατρίδα του με σκοπό να τη μεταμορφώσει σε ένα σύγχρονο, ευνομούμενο και ανεξάρτητο κράτος. Το όραμά του ήταν μια Ελλάδα ελεύθερη, αυτάρκης και κυρίαρχη, στηριγμένη σε ισχυρούς θεσμούς, στην παιδεία και στην κοινωνική δικαιοσύνη.
Αγωνίστηκε με συνέπεια να καταργήσει τα προνόμια των τοπικών αρχόντων και να οικοδομήσει μια Ελλάδα βασισμένη στην πολιτική αυτονομία, τη δημόσια παιδεία και τη δικαιοσύνη. Οραματιζόταν μια πατρίδα φωτεινή, ιερή, πρότυπο γνώσης και ανθρωπισμού για όλη την ανθρωπότητα, ακέραια απέναντι σε εξωτερικές επιβουλές και εσωτερικές προδοσίες.
Ωστόσο, η πορεία προς την υλοποίηση αυτού του οράματος δεν ήταν εύκολη. Η ελληνική κοινωνία της εποχής είχε μόλις εξέλθει από έναν μακροχρόνιο και αιματηρό αγώνα για την ανεξαρτησία. Το έθνος ήταν βαθιά διχασμένο, οικονομικά εξαντλημένο και πολιτικά ασύντακτο. Οι τοπικοί προεστοί και οι οπλαρχηγοί, που είχαν αποκτήσει ισχύ κατά την Επανάσταση, αντιτάχθηκαν στην προσπάθεια συγκρότησης ενός ισχυρού, συγκεντρωτικού κράτους, καθώς ένιωθαν ότι απειλείται η εξουσία και τα προνόμιά τους.
Οι ισχυρές οικογένειες της εποχής, όπως οι Μαυρομιχάληδες, οι Κουντουριώτηδες και οι Δεληγιανναίοι, θεώρησαν την εθνοκεντρική του πολιτική απειλή για την τοπική τους κυριαρχία. Ωστόσο, η σύγκρουση δεν ήταν μόνο ενδοελληνική. Οι εγχώριοι δυνάστες δεν κινήθηκαν μόνοι. Βρήκαν ανοχή – αν όχι σιωπηρή ενθάρρυνση – από τη Βρετανική Αυτοκρατορία, η οποία προτιμούσε μια Ελλάδα διαιρεμένη, ευάλωτη και απολύτως προσαρμοσμένη στις γεωπολιτικές της βλέψεις. Η απόφαση για την εξόντωση του Καποδίστρια πάρθηκε με ψυχρό υπολογισμό. Η δολοφονία του στο Ναύπλιο το 1831 δεν ήταν μια πράξη τοπικής αντεκδίκησης αλλά η εκτέλεση ενός συμβολαίου εξόντωσης εθνικού οράματος.
Η πιο πικρή διάσταση αυτής της ιστορίας είναι η συνέχειά της. Οι κύκλοι εξουσίας που πολέμησαν τον Καποδίστρια δεν αφανίστηκαν. Μέσα από στρατηγικούς γάμους, αλλαγές επωνύμων και πολιτικές μεταλλάξεις, διαιωνίστηκαν. Με διαφορετικά πρόσωπα και σχήματα, αλλά με την ίδια λειτουργία: τη διαιώνιση της υποταγής, την αναπαραγωγή της εξάρτησης, τη σταδιακή αποδόμηση του εθνικού κορμού. Από τα ονόματα του παρελθόντος, στις πολιτικές δυναστείες του παρόντος – Καραμανλήδες, Μητσοτάκηδες, Παπανδρέου – η ιστορική συνέχεια της εθνικής εκποίησης παραμένει αναγνωρίσιμη.
Η κινηματογραφική παραγωγή που φιλοδοξεί να αφηγηθεί την αληθινή ιστορία του Καποδίστρια προκαλεί αμηχανία στους υπερασπιστές αυτής της ιστορικής γραμμής. Όχι επειδή απλώς αναδεικνύει ένα πρόσωπο του παρελθόντος, αλλά επειδή αποκαλύπτει την αλυσίδα εξουσίας που ενώνει το τότε με το σήμερα. Από το χέρι που τράβηξε τη σκανδάλη το 1831, μέχρι τα σύγχρονα πρόσωπα που κρατούν το τιμόνι της εξουσίας, η αφήγηση της ταινίας ενεργοποιεί τη μνήμη. Και ένας λαός που θυμάται δεν υποδουλώνεται εύκολα. Γι’ αυτό και η μνήμη γίνεται φόβος για όσους οικοδομούν τη λήθη.
Μέσα σε αυτό το ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο, το “Αρχείον Πολιτισμού” υπενθυμίζει τα ιδανικά του Καποδίστρια, απαντώντας στις προσπάθειες σπίλωσης του ονόματός του. Επαναφέρει στο προσκήνιο τις θεμελιώδεις του θέσεις για την πολιτική αυτονομία της Ελλάδας ως προϋπόθεση για την ευημερία και τη δόξα του λαού της. Οραματιζόταν μια χώρα αφιερωμένη στις επιστήμες και τον διαφωτισμό του ανθρώπινου γένους, απρόσβλητη από εξωτερικές παρεμβάσεις, εσωτερικά ανεπηρέαστη, ιερή και παγκόσμιο πρότυπο ισορροπίας και ειρήνης. Μια Ελλάδα που θα γεννά παιδευτές, καλλιτέχνες και νομοθέτες για όλη την οικουμένη. Στα δικά του λόγια: «Η Ελλάς θα δημιουργήσει για ολόκληρη την ανθρωπότητα μία σωτήρια ισορροπία… Οι ηγεμόνες και οι σύμβουλοι των λαών, παιδευθέντες από Έλληνες, θα κυβερνούν με τις ίδιες αρχές.»
Ο Ιωάννης Καποδίστριας δεν ήταν ένας απλός πολιτικός. Ήταν ο θεμελιωτής του ελληνικού κράτους και η σφραγίδα της ανεξαρτησίας του δεν είναι άλλη από το αίμα του. Η μνήμη του δεν περιορίζεται στην Ιστορία. Είναι καθρέφτης. Και είναι καιρός ο ελληνικός λαός να κοιτάξει ξανά μέσα σ’ αυτόν.
