Στο γεωπολιτικό τοπίο των Βαλκανίων, ένα φαινομενικά μικρό και περιφερειακό ζήτημα διατηρεί όλα τα χαρακτηριστικά μιας εν δυνάμει κρίσης με διεθνείς προεκτάσεις. Η σχέση του Κοσόβου με τη Σερβία παραμένει εδώ και δεκαετίες ανοιχτή πληγή, με το Βελιγράδι να μην αναγνωρίζει την ανεξαρτησία της περιοχής, η οποία προέκυψε ως αποτέλεσμα των βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ την άνοιξη του 1999.
Παρά το πέρασμα 25 ετών, η απόσχιση του Κοσόβου εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται από τη Σερβία ως παράνομη πράξη, με αμφισβητούμενη νομιμότητα και αδικαιολόγητη χρήση στρατιωτικής βίας. Την ίδια υπόθεση, μάλιστα, χρησιμοποιεί η Ρωσική Ομοσπονδία ως προηγούμενο για τη νομιμοποίηση της δικής της πολιτικής προσάρτησης εδαφών της Ουκρανίας.
Σε αυτό το πλαίσιο, ιδιαίτερη σημασία απέκτησε η πρόσφατη δήλωση του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος ισχυρίστηκε πως κατά την πρώτη του θητεία απέτρεψε ένοπλη σύρραξη μεταξύ Σέρβων και Αλβανών για τον έλεγχο της περιοχής των Μετοχιών. Η αναφορά αυτή ήρθε να αναταράξει τις ήδη τεταμένες ισορροπίες, ενισχύοντας τις αμφιβολίες για τη σταθερότητα στην περιοχή.
Στη Σερβία, οι μαζικές αντικυβερνητικές διαδηλώσεις που διαρκούν επί μήνες κλονίζουν την εσωτερική πολιτική σκηνή. Ο πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς, υπό αυξανόμενη πίεση, φέρεται να εξετάζει τη σταδιακή απομάκρυνση από τη ρωσική σφαίρα επιρροής και την περαιτέρω προσέγγιση με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Την ίδια στιγμή, η Μόσχα καταγγέλλει τις κινητοποιήσεις ως απόπειρα «έγχρωμης επανάστασης», ενώ παράλληλα κατηγορεί το Βελιγράδι για αποστολή όπλων στην Ουκρανία, κατηγορία που η σερβική κυβέρνηση διαψεύδει.
Η κατάσταση παραμένει τεταμένη και στο ίδιο το Κόσοβο. Από τις εκλογές του Φεβρουαρίου, η χώρα δεν έχει καταφέρει να εκλέξει Πρόεδρο της Βουλής, μετρώντας ήδη 41 ανεπιτυχείς ψηφοφορίες. Παρά την πολιτική αστάθεια, η κυβέρνηση υπό τον Αλμπίν Κούρτι συνεχίζει να υιοθετεί προκλητικές κινήσεις που εντείνουν τις εντάσεις με το Βελιγράδι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η συμμετοχή του Κούρτι σε τελετή για την κατασκευή δύο νέων γεφυρών στον ποταμό Ίμπαρ, που θα συνδέουν τη Νότια και τη Βόρεια Μιτρόβιτσα, περιοχή όπου κατοικεί πλειοψηφικά η σερβική κοινότητα.
Η γέφυρα του Ίμπαρ λειτουργεί εδώ και χρόνια ως de facto όριο μεταξύ των δύο κοινοτήτων και θεωρείται το μοναδικό διαπραγματευτικό χαρτί των Σέρβων για την υλοποίηση της συμφωνίας περί ίδρυσης της Ένωσης Σερβικών Δήμων στο Κόσοβο. Η επιλογή του Κούρτι να προωθήσει εναλλακτικές οδούς πρόσβασης, χωρίς προηγούμενη συνεννόηση με το Βελιγράδι ή τους διεθνείς θεσμούς, ερμηνεύεται ως αθέτηση διεθνούς υποχρέωσης και υπονόμευση των προσπαθειών για ειρηνική συνύπαρξη.
Η αντίδραση του Βερολίνου, μέσω της γερμανικής πρεσβείας στην Πρίστινα, πυροδότησε νέο κύκλο αντιπαραθέσεων. Η γερμανική απάντηση στην επιστολή του επικεφαλής του σερβικού Χαρτοφυλακίου για το Κόσοβο-Μετόχια χαρακτηρίστηκε ιδιαίτερα επιθετική, καλώντας τους Σέρβους να “καθαρίσουν πρώτα τη δική τους αυλή”, με την πλευρά του Βελιγραδίου να απαντά ότι το Κόσοβο είναι αναπόσπαστο κομμάτι αυτής της αυλής. Ο τρόπος παρέμβασης της Γερμανίας προκάλεσε εντύπωση, καθώς απέκλινε από τις συνήθεις πρακτικές διπλωματικής ουδετερότητας.
Στο προσκήνιο έρχεται πλέον και το ενδεχόμενο σταδιακής αποχώρησης των Ηνωμένων Πολιτειών από τον ρόλο του μεσολαβητή. Ο πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στο Βελιγράδι, Christopher Hill, άφησε να εννοηθεί ότι η ευθύνη για τις διαπραγματεύσεις θα πρέπει να περάσει αποκλειστικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ τόνισε ότι η ηγεσία του Κοσόβου θα πρέπει να επιδείξει τη σοβαρότητα και την πολιτική ωριμότητα που απαιτούν οι περιστάσεις.
Την ίδια στιγμή, ο αναλυτής Daniel Serwer, του Ινστιτούτου Εξωτερικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Johns Hopkins, εκτίμησε ότι μια πιθανή επανεκλογή Τραμπ θα φέρει ξανά στο τραπέζι την ιδέα διαμελισμού του Κοσόβου, με ανταλλαγή εδαφών ανάμεσα σε Πρίστινα και Βελιγράδι. Ένα τέτοιο σενάριο, όμως, ενέχει τον κίνδυνο δημιουργίας προηγουμένου, που θα μπορούσε να επηρεάσει δυσμενώς και άλλες περιοχές με εθνοτικά σύνθετο πληθυσμό.
Μέσα σε όλα αυτά, δεν λείπουν οι υποψίες για άλλου είδους κίνητρα πίσω από την αναθέρμανση των εντάσεων. Πληροφορίες και εκτιμήσεις αναλυτών κάνουν λόγο για πιθανή σύνδεση της κρίσης με τα κοιτάσματα λιθίου που φέρεται να διαθέτει η Σερβία. Οι φυσικοί πόροι ενδέχεται να βρίσκονται στον πυρήνα μιας ευρύτερης γεωπολιτικής αντιπαράθεσης, όπου η σταθερότητα της περιοχής θυσιάζεται στον βωμό των στρατηγικών και οικονομικών συμφερόντων.
Τα Δυτικά Βαλκάνια, αν και μοιάζουν παραγνωρισμένα μέσα στο διεθνές περιβάλλον πολλαπλών κρίσεων, εξακολουθούν να αποτελούν μια περιοχή με εύθραυστες ισορροπίες και ισχυρή γεωστρατηγική βαρύτητα. Το Κόσοβο, ως «παγωμένη σύγκρουση», δεν μπορεί πλέον να θεωρείται απλώς μια τοπική ιδιαιτερότητα· είναι ένας δυνητικός πυρήνας ανάφλεξης που απαιτεί πολιτική σοβαρότητα, διπλωματική συνέπεια και ειλικρινή διάθεση για ειρήνευση.
