Σοβαρούς προβληματισμούς προκαλούν τα ευρήματα της μεγαλύτερης πανευρωπαϊκής σχολικής έρευνας για τη χρήση ουσιών και τις συμπεριφορές υψηλού κινδύνου στους εφήβους, ESPAD (European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs), η οποία αποτυπώνει με γλαφυρό τρόπο τις βαθιές ρωγμές στην ανατροφή των παιδιών, τόσο στην Ελλάδα όσο και ευρύτερα στον ευρωπαϊκό χώρο.
Η τελευταία έρευνα διεξήχθη το 2024 σε 37 χώρες, με τη συμμετοχή πάνω από 113.000 μαθητών ηλικίας 15-16 ετών, και αποκαλύπτει μια δυστοπική πραγματικότητα: οι νέοι Ευρωπαίοι και ιδιαίτερα οι Έλληνες μαθητές εμφανίζουν αυξημένη ευαλωτότητα σε εξαρτήσεις και συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, όπως ο εθισμός στις οθόνες, ο τζόγος και η πρόσβαση σε ναρκωτικές ουσίες και αλκοόλ.
Η εικονική πραγματικότητα φαίνεται να έχει υποκαταστήσει την πραγματική, με τα κινητά τηλέφωνα, τα τάμπλετ και τους υπολογιστές να λειτουργούν ως ψηφιακά κλουβιά που περιορίζουν τη φυσική αλληλεπίδραση και τη βιωματική μάθηση. Οι έφηβοι καταναλώνουν περιεχόμενο που τους προβάλλεται άκριτα και, χωρίς επαρκή καθοδήγηση, διαμορφώνουν έναν τρόπο ζωής προσανατολισμένο στο πρόσκαιρο, το θεαματικό και το προσβάσιμο.
Παρά τη διαχρονική μείωση της χρήσης των παραδοσιακών τσιγάρων, η χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων παρουσιάζει αυξητική τάση, γεγονός που καταδεικνύει τη μετατόπιση της εξάρτησης σε νέες, τεχνολογικά “εκσυγχρονισμένες” μορφές, τις οποίες οι νέοι αντιλαμβάνονται, λανθασμένα, ως ακίνδυνες ή κοινωνικά αποδεκτές.
Εξίσου ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι οι μαθητές θεωρούν εύκολη την πρόσβαση σε ουσίες όπως το αλκοόλ και τα ναρκωτικά, ενώ ο τζόγος, ιδιαίτερα ο διαδικτυακός, κερδίζει συνεχώς έδαφος, υπονομεύοντας τη ψυχική ανθεκτικότητα και την οικονομική ωριμότητα των εφήβων.
Τα ανησυχητικά ποσοστά δεν είναι προϊόν τύχης. Αντιθέτως, αποτελούν σύμπτωμα δομικών προβλημάτων στο οικογενειακό, κοινωνικό και εκπαιδευτικό πλαίσιο. Από τη μία πλευρά, πολλοί γονείς, εγκλωβισμένοι σε μια υπερπροστατευτική νοοτροπία, στερούν από τα παιδιά τους την ευκαιρία για εμπειρίες και αυτενέργεια. Από την άλλη, η διάρρηξη του θεσμού της οικογένειας, με τα παιδιά να μετατρέπονται σε “μπαλάκι” μεταξύ γονιών που βρίσκονται σε σύγκρουση ή χωρισμό, οδηγεί συχνά σε συναισθηματική και ψυχολογική αποσταθεροποίηση.
Τα στοιχεία του ESPAD έρχονται να επιβεβαιώσουν αυτό που πολλοί φοβόντουσαν: μια ολόκληρη γενιά εφήβων βρίσκεται σε κρίσιμο σταυροδρόμι, χωρίς επαρκή καθοδήγηση, χωρίς γερές αξιακές βάσεις και με ελλιπή αντίβαρα απέναντι στις πιέσεις της σύγχρονης κοινωνίας. Το σχολείο αδυνατεί να καλύψει τα κενά της οικογένειας, και η κοινωνία μοιάζει παθητική απέναντι σε μια ψηφιακή καταιγίδα που επαναπροσδιορίζει τον τρόπο με τον οποίο οι νέοι αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και τον κόσμο.
Η έρευνα ESPAD δεν είναι απλώς μια ακόμη στατιστική αποτύπωση. Είναι μια κραυγή αγωνίας για το μέλλον των παιδιών μας. Απαιτείται άμεσα αναθεώρηση πολιτικών, εκπαιδευτικών προγραμμάτων, αλλά και επανεκκίνηση του γονεϊκού ρόλου με περισσότερη ουσία και λιγότερο έλεγχο. Χρειάζεται να αναζητηθούν νέες ισορροπίες ανάμεσα στην προστασία και την ελευθερία, στην τεχνολογία και την ανθρώπινη επαφή, στο παλιό και στο νέο.
Διότι αν οι σημερινές επιλογές μας οδηγούν σε κοινωνίες εξαρτημένων και αποπροσανατολισμένων νέων, το τίμημα στο μέλλον θα είναι βαρύ – και συλλογικό.
