Η Ισλανδία ανέδειξε την πιθανή κατάρρευση ενός από τα σημαντικότερα συστήματα θαλάσσιων ρευμάτων του πλανήτη σε ζήτημα εθνικής ασφάλειας, προειδοποιώντας ότι ένα τέτοιο ενδεχόμενο συνιστά υπαρξιακή απειλή για τη χώρα. Η κυβέρνηση της Ρέικιαβικ βρίσκεται πλέον σε διαδικασία εκπόνησης σεναρίων αντιμετώπισης, όπως δήλωσε στο Reuters ο υπουργός Κλίματος της Ισλανδίας, Γιοχάν Παλ Γιοχάνσον.
Το Atlantic Meridional Overturning Circulation (AMOC), το οποίο μεταφέρει θερμά νερά προς τον Βορρά και ψυχρά προς τον Νότο, αποτελεί βασικό στοιχείο του κλιματικού συστήματος και εξηγεί εν πολλοίς τους ήπιους ευρωπαϊκούς χειμώνες. Η επιταχυνόμενη άνοδος της θερμοκρασίας και το λιώσιμο των πάγων της Αρκτικής διοχετεύουν ολοένα μεγαλύτερες ποσότητες γλυκού νερού στον Ατλαντικό, προκαλώντας ανησυχίες για σοβαρή αποδυνάμωση ή ακόμη και κατάρρευση του ρεύματος.
Επιστημονικά μοντέλα δείχνουν ότι μια τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε να πυροδοτήσει μια σύγχρονη «μικρή εποχή των παγετώνων» στη βόρεια Ευρώπη, με ακραίες πτώσεις θερμοκρασιών, αυξημένες χιονοπτώσεις και συσσώρευση πάγου. Το AMOC έχει καταρρεύσει και στο παρελθόν, λίγο πριν από την τελευταία Εποχή των Παγετώνων, η οποία έληξε πριν από 12.000 χρόνια.
Για την Ισλανδία, το θέμα έχει ήδη τεθεί στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας. «Πρόκειται για άμεση απειλή για την εθνική μας ανθεκτικότητα και ασφάλεια», δήλωσε ο Γιοχάνσον, επισημαίνοντας ότι είναι η πρώτη φορά που ένα συγκεκριμένο κλιματικό φαινόμενο καταχωρίζεται επισήμως ως πιθανή υπαρξιακή απειλή. Η αναβάθμιση αυτή σημαίνει ότι όλα τα υπουργεία της χώρας βρίσκονται σε επιφυλακή, συντονίζοντας δράσεις και αξιολογώντας ανάγκες για νέα μέτρα και έρευνα, ενώ παράλληλα εκπονείται σχέδιο ετοιμότητας για καταστροφές.
Οι κίνδυνοι που εξετάζονται εκτείνονται σε κρίσιμους τομείς: ενεργειακή ασφάλεια, επισιτιστική επάρκεια, υποδομές και διεθνείς μεταφορές. Όμως οι πιθανές επιπτώσεις ενός αποδυναμωμένου ή κατεστραμμένου AMOC δεν περιορίζονται στη βόρεια Ευρώπη. Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι μια κατάρρευση θα μπορούσε να διαταράξει τα μακροχρόνια μοτίβα βροχοπτώσεων σε περιοχές όπου η γεωργία επιβίωσης αποτελεί τη ραχοκοκαλιά των κοινωνιών, όπως σε τμήματα της Αφρικής, της Ινδίας και της Νότιας Αμερικής. Παράλληλα, η Ανταρκτική θα μπορούσε να θερμανθεί ακόμη ταχύτερα, επιταχύνοντας την απώλεια πάγου.
Το τελευταίο διάστημα, όλο και περισσότερα ερευνητικά ιδρύματα και κυβερνήσεις στη βόρεια Ευρώπη αυξάνουν την επιτήρηση και χρηματοδοτούν μελέτες για την κατανόηση των κινδύνων. Το εργαστήριο “Nordic Tipping Week”, που διοργανώθηκε τον Οκτώβριο με τη συμμετοχή 60 ειδικών, εξετάζει τις κοινωνικές συνέπειες που θα προκαλούσε ένα τέτοιο φαινόμενο. Ωστόσο, όπως σημειώνει ο ωκεανογράφος Άλεξι Νουμέλιν, η επιστήμη έχει ακόμη μεγάλα κενά όσον αφορά τον ακριβή κοινωνικό αντίκτυπο μιας κατάρρευσης.
Παρά τις επιμέρους διαφοροποιήσεις, κυβερνήσεις στη βόρεια Ευρώπη αναθεωρούν τα εθνικά τους σχέδια προσαρμογής: η Ιρλανδία ενημέρωσε πρόσφατα τον πρωθυπουργό της, η Νορβηγία ενισχύει το ερευνητικό της πρόγραμμα, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο έχει διαθέσει πάνω από 81 εκατ. λίρες σε σχετικές μελέτες.
«Η επιστήμη εξελίσσεται ραγδαία και το σημείο καμπής μπορεί να είναι πολύ κοντά», προειδοποιεί ο κλιματολόγος Στέφαν Ράμστορφ από το Ινστιτούτο Κλιματικών Επιδράσεων του Πότσνταμ.
Η Ισλανδία φοβάται ότι η μεταβολή του θαλάσσιου πάγου μπορεί να πλήξει τη ναυσιπλοΐα, ενώ ακραία καιρικά φαινόμενα ενδέχεται να απειλήσουν τη γεωργική και αλιευτική παραγωγή — τομείς καθοριστικούς για την οικονομία και την επιβίωση του πληθυσμού. «Δεν μπορούμε να περιμένουμε οριστικά, μακροχρόνια επιστημονικά συμπεράσματα πριν δράσουμε», τονίζει ο Γιοχάνσον, καθώς η κλιματική κρίση επιταχύνεται και οι κίνδυνοι προσεγγίζουν πλέον τα όρια του άμεσου.
