«Η ελίτ της Σίλικον Βάλεϊ θέλει τα οφέλη του κράτους πρόνοιας χωρίς όμως τις υποχρεώσεις που έχει απέναντί του κάθε πολίτης. Βλέπουν τον κόσμο ως ένα πλαίσιο ελεγχόμενο και διορθώσιμο, σαν έναν υπολογιστή», δηλώνει η Αμερικανίδα συγγραφέας και δημοσιογράφος Πολίνα Μπόρσουκ σε πρόσφατη συνέντευξή της στον Γκιλ Ντουράν, στο podcast «The Nerd Reich». Η Μπόρσουκ, μια από τις πιο διορατικές και αιχμηρές φωνές στον χώρο της τεχνολογίας, έχει αφιερώσει περισσότερα από είκοσι χρόνια στην αποδόμηση του λεγόμενου «τεχνο-λιμπερταριανισμού», μιας ιδεολογίας που αντιμετωπίζει την τεχνολογία ως απόλυτο εργαλείο ελευθερίας, παραγνωρίζοντας όμως τις κοινωνικές, πολιτικές και ηθικές επιπτώσεις της ανεξέλεγκτης ανάπτυξής της.
Ήδη από το εμβληματικό της βιβλίο Cyberselfish (2000), η Μπόρσουκ είχε περιγράψει με προφητική ακρίβεια τη μετάβαση προς έναν κόσμο όπου η τεχνολογία, αντί να απελευθερώνει τον άνθρωπο, τον υποδουλώνει μέσα από την ψευδαίσθηση της ισχύος και της ελέγχου. Δεν πρόκειται για τη δυστοπία του Άλντους Χάξλεϊ αλλά για μια ρεαλιστική απεικόνιση μιας κοινωνίας που σταδιακά μετατρέπεται σε πείραμα κοινωνικής μηχανικής, όπου η ψηφιακή εξάρτηση και η συγκέντρωση δεδομένων μεταβάλλονται σε μέσα πολιτικής επιβολής. Οι προειδοποιήσεις της τότε αντιμετωπίστηκαν με αδιαφορία· σήμερα όμως, με την εκρηκτική άνοδο της Τεχνητής Νοημοσύνης (AI), επανέρχονται ως εφιαλτική πραγματικότητα.
Η ανησυχία για την κατεύθυνση που παίρνει η ανάπτυξη της AI έχει πλέον λάβει παγκόσμιες διαστάσεις. Περισσότεροι από 700 επιστήμονες, τεχνολογικοί ηγέτες, πολιτικοί και δημόσια πρόσωπα —από τον Ρίτσαρντ Μπράνσον και τον Στιβ Βόζνιακ μέχρι τη Σούζαν Ράις, τον πρίγκιπα Χάρι και τη Μέγκαν Μαρκλ— υπέγραψαν μια ανοικτή επιστολή του οργανισμού Future of Life Institute, ζητώντας να ανασταλεί η έρευνα και ανάπτυξη για τη δημιουργία μιας «Τεχνητής Υπερνοημοσύνης», δηλαδή μιας AI ικανής να υπερβεί τις ανθρώπινες δυνατότητες. «Ζητάμε να σταματήσει η ανάπτυξη υπερνοημοσύνης όσο δεν υπάρχει επιστημονική συναίνεση ότι μπορεί να κατασκευαστεί με τρόπο ελεγχόμενο και ασφαλή, και όσο δεν υπάρχει υποστήριξη από τον πληθυσμό», αναφέρει η πρωτοβουλία, υπογραμμίζοντας τον κίνδυνο μιας ανεξέλεγκτης τεχνολογικής μετάλλαξης που θα μπορούσε να απειλήσει την ίδια την ανθρώπινη υπόσταση.
Ανάμεσα στους υπογράφοντες βρίσκονται και οι «πατέρες» της σύγχρονης AI, όπως ο Τζέφρι Χίντον, βραβευμένος με Νόμπελ Φυσικής το 2024, ο Στιούαρτ Ράσελ του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ και ο Γιόσουα Μπέντζιο του Πανεπιστημίου του Μόντρεαλ. Η παρουσία τους προσδίδει ιδιαίτερη βαρύτητα στην πρωτοβουλία, καθώς πρόκειται για ανθρώπους που συνέβαλαν καθοριστικά στην ανάπτυξη της ίδιας τεχνολογίας που σήμερα προειδοποιούν ότι μπορεί να ξεφύγει από κάθε έλεγχο.
Ενδιαφέρον προκαλεί και η υποστήριξη του πρώην συμβούλου του Ντόναλντ Τραμπ, Στιβ Μπάνον, καθώς και του σχολιαστή Γκλεν Μπεκ, προσωπικοτήτων της αμερικανικής Δεξιάς που είχαν αξιοποιήσει την τεχνολογία για πολιτική χειραγώγηση. Η ειρωνεία, όπως σημειώνει το Reuters, είναι προφανής: εκείνοι που κάποτε εκμεταλλεύτηκαν τη δύναμη των αλγορίθμων για να διαμορφώσουν πολιτικά αποτελέσματα, σήμερα ζητούν να μπει φρένο στη δημιουργία μιας υπερνοημοσύνης που ενδέχεται να ξεπεράσει ακόμη και τη δική τους ικανότητα ελέγχου. Η στάση αυτή αντικατοπτρίζει μια νέα, υπόγεια σύγκλιση ανησυχιών που διαπερνά ιδεολογικά σύνορα, δείχνοντας ότι το πρόβλημα της AI δεν είναι απλώς τεχνολογικό ή ηθικό, αλλά βαθύτατα πολιτικό.
Παρά τις προειδοποιήσεις, οι ηγέτες της σύγχρονης τεχνολογικής βιομηχανίας συνεχίζουν ακάθεκτοι. Ο Σαμ Άλτμαν, ιδρυτής της OpenAI και δημιουργός του ChatGPT, στοχεύει στη δημιουργία της λεγόμενης Γενικής Τεχνητής Νοημοσύνης (AGI), ενός συστήματος ικανού να ξεπεράσει τις ανθρώπινες γνωστικές ικανότητες. Ο ίδιος έχει προβλέψει ότι αυτό θα επιτευχθεί μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια. Από την άλλη πλευρά, προσωπικότητες όπως ο φυσικός Μαξ Τέγκμαρκ, πρόεδρος του Future of Life Institute, προειδοποιούν ότι «η κατασκευή υπερνοημοσύνης χωρίς κανονιστικό πλαίσιο είναι απαράδεκτη». Όπως χαρακτηριστικά λέει, «μπορούμε να υποστηρίξουμε την AI για την ίαση του καρκίνου ή για την πρόοδο της επιστήμης, αλλά όχι για τη δημιουργία ενός τεχνολογικού μορφώματος που μπορεί να απειλήσει την ανθρωπότητα».
Η διεθνής κοινότητα δείχνει να αφυπνίζεται. Μια νέα επιστολή που απεστάλη στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ζητά τη σύναψη παγκόσμιων συμφωνιών για τον καθορισμό «κόκκινων γραμμών» στην ανάπτυξη της AI, ώστε να αποτραπούν καταστροφικά σενάρια. Το μήνυμα είναι σαφές: χωρίς παγκόσμια συναίνεση, η τεχνολογία μπορεί να εξελιχθεί σε μηχανισμό ολοκληρωτισμού, όπου η ελευθερία, η ιδιωτικότητα και η ίδια η ανθρώπινη βούληση τίθενται υπό απειλή.
Η Πολίνα Μπόρσουκ είχε προειδοποιήσει εγκαίρως ότι η τεχνολογία χωρίς ηθικό και δημοκρατικό έλεγχο μετατρέπεται σε εργαλείο εξουσίας. Σήμερα, η προειδοποίησή της ηχεί πιο επίκαιρη από ποτέ: σε έναν κόσμο που έχει εναποθέσει την πίστη του στην «ουδετερότητα» των μηχανών, η πραγματική μάχη δεν είναι πια ανάμεσα στην πρόοδο και την καθυστέρηση, αλλά ανάμεσα στην ανθρώπινη αυτονομία και στην ψηφιακή υποταγή.
