Κάτω από τη βαριά σκιά του σκανδάλου με τα λεγόμενα «σπιτάκια ανακύκλωσης», που ήδη οδήγησε σε πρόστιμα 40 εκατομμυρίων ευρώ εις βάρος τριών φορέων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και βρίσκεται στο μικροσκόπιο της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας, στήνεται τώρα μια νέα τεράστια επιχειρηματική υπόθεση που υπόσχεται τζίρο εκατοντάδων εκατομμυρίων ετησίως. Το νέο σύστημα ανακύκλωσης με επιστροφή εγγυοδοσίας για τις συσκευασίες νερού, αναψυκτικών και ποτών – το γνωστό DRS – αναμένεται να λειτουργήσει από τον Δεκέμβριο του 2025, με πολιτική κάλυψη και οικονομική προετοιμασία που θυμίζει επικίνδυνα τις μεθοδεύσεις γύρω από τα «σπιτάκια».
Το τελικό πόρισμα της Επιτροπής Δημοσιονομικού Ελέγχου του υπουργείου Οικονομικών, που αποκαλύπτεται, επιβεβαιώνει όσα ήδη είχαν εντοπιστεί πριν από έναν χρόνο: εκατοντάδες οικίσκοι ανακύκλωσης αγοράστηκαν με φωτογραφικές διαδικασίες, υπερκοστολογήσεις και παραλείψεις στους ελέγχους, με κόστος 300.000 ευρώ ανά τεμάχιο – όσο δηλαδή ένα πραγματικό σπίτι. Η εταιρεία ΤΕΧΑΝ, που ανέλαβε την προμήθεια, πούλησε στους δήμους τα μηχανήματα αυτά μέσα από προγράμματα ευρωπαϊκής χρηματοδότησης, ενώ αντίστοιχα μηχανήματα κυκλοφορούσαν στην αγορά προς 60.000 ευρώ. Οι έλεγχοι της ΕΔΕΛ αποκάλυψαν τρεις φορείς-πυλώνες της υπόθεσης: τον Ειδικό Διαβαθμιδικό Σύνδεσμο Νομού Αττικής, τον Ενιαίο Σύνδεσμο Διαχείρισης Απορριμμάτων Κρήτης και τον Φορέα Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων Πελοποννήσου. Οι τρεις αυτοί φορείς είχαν δρομολογήσει αγορές ύψους 62 εκατομμυρίων ευρώ, την ώρα που δεκάδες ακόμη δήμοι προμηθεύονταν «σπιτάκια» μέσω του προγράμματος Αντώνης Τρίτσης με κονδύλια 70 εκατομμυρίων.
Η επιτροπή κατέληξε σε πορίσματα που καίνε: απουσία τεκμηρίωσης της αξίας των συμβάσεων, αποκλεισμός ανταγωνισμού με φωτογραφικές προδιαγραφές, ανακολουθίες μεταξύ διακηρύξεων και υλοποίησης, και πλήρης αδυναμία ελέγχου της αξιοπιστίας των στοιχείων ανακύκλωσης. Τα πρόστιμα που επιβλήθηκαν ανέρχονται σε 39,6 εκατομμύρια ευρώ, με τη ζημιά να επιβαρύνει τελικά τους δημότες. Παρά τα ευρήματα, στο τελικό πόρισμα επιχειρείται εμφανώς να «μαλακώσει» η κριτική προς την Ανταποδοτική Ανακύκλωση, τον ιδιωτικό φορέα που συνεργάζεται με την ΤΕΧΑΝ και διαχειρίζεται τα έσοδα από τα υλικά. Διατυπώσεις που υπήρχαν στο αρχικό πόρισμα, καλώντας τον ΕΟΑΝ και το ΥΜΕΠΕΡΑΑ να διασφαλίσουν διαφάνεια και καταγραφή των συλλεγόμενων υλικών υπέρ των δήμων, αφαιρέθηκαν από το τελικό κείμενο. Έτσι, η ευθύνη μετατοπίζεται εξ ολοκλήρου στους φορείς της Αυτοδιοίκησης, ενώ οι ανάδοχοι απαλλάσσονται.
Πίσω από τις τεχνικές λεπτομέρειες αποκαλύπτεται η ίδια γνωστή συνταγή. Η Ανταποδοτική Ανακύκλωση και η ΤΕΧΑΝ κέρδιζαν διπλά, πρώτα πουλώντας πανάκριβα μηχανήματα και έπειτα εκμεταλλευόμενες τα ανακυκλώσιμα υλικά για δικό τους όφελος, χωρίς τα έσοδα να καταγράφονται υπέρ των δήμων όπως όριζε ο νόμος. Έτσι, τα υποτιθέμενα συστήματα κυκλικής οικονομίας μετατράπηκαν σε μηχανισμούς μεταφοράς δημοσίου χρήματος και ανακυκλωμένων πόρων σε ιδιωτικά ταμεία. Το υπουργείο Οικονομικών ρίχνει την ευθύνη στους φορείς που υπέγραψαν, αποσιωπώντας ότι η Διαχειριστική Αρχή του ΥΜΕΠΕΡΑΑ ενέκρινε τις εντάξεις έργων χωρίς επαρκή αξιολόγηση.
Το ενδιαφέρον όλων αυτών δεν είναι μόνο λογιστικό αλλά πολιτικό. Το «μαγείρεμα» των πορισμάτων ολοκληρώθηκε την ώρα που η κυβέρνηση προωθεί τη νέα μορφή του Συστήματος Επιστροφής Εγγυοδοσίας DRS, στο οποίο φιλοδοξούν να συμμετάσχουν οι ίδιοι επιχειρηματικοί κύκλοι. Η ΤΕΧΑΝ και η Ανταποδοτική Ανακύκλωση, που στήριξαν επί χρόνια τα «σπιτάκια», εμφανίζονται τώρα ως τεχνογνωσία για την εγκατάσταση των νέων μηχανημάτων συλλογής πλαστικών και μεταλλικών φιαλών. Το DRS, σύμφωνα με τις κυβερνητικές ανακοινώσεις, θα τεθεί σε λειτουργία την 1η Δεκεμβρίου 2025 με υπογραφή Θεοδωρικάκου και Σκυλακάκη.
Το νέο σύστημα, που υποτίθεται θα φέρει την Ελλάδα πιο κοντά στα ευρωπαϊκά πρότυπα, στηρίζεται σε μια απλή λογική: ο πολίτης πληρώνει επιπλέον 10 έως 15 λεπτά για κάθε συσκευασία νερού, αναψυκτικού ή μπύρας και αν την επιστρέψει σε ειδικό μηχάνημα, παίρνει πίσω το ποσό. Το πρόβλημα είναι ότι η χώρα δεν διαθέτει ούτε την υποδομή ούτε τον έλεγχο για να διασφαλίσει ότι το χρήμα αυτό θα ανακυκλώνεται πραγματικά. Στην πράξη, εκατομμύρια συσκευασίες δεν θα επιστρέφονται ποτέ, είτε γιατί δεν θα υπάρχουν διαθέσιμα μηχανήματα είτε γιατί ο πολίτης δεν θα ασχοληθεί για λίγα λεπτά. Τα αδιάθετα ποσά, που μπορεί να αγγίξουν τα 100 εκατομμύρια τον χρόνο, θα παραμένουν στα ταμεία των διαχειριστών του συστήματος.
Ο ετήσιος τζίρος εκτιμάται σε 500 εκατομμύρια ευρώ. Μόνο από τις πλαστικές φιάλες νερού υπολογίζονται 2,2 δισεκατομμύρια τεμάχια τον χρόνο, στα οποία προστίθενται ακόμη 1,5 δισεκατομμύριο φιάλες αναψυκτικών και μπύρας. Ποιος θα διαχειριστεί αυτόν τον τεράστιο κύκλο χρημάτων και υλικών; Οι ίδιοι παίκτες που βρίσκονταν πίσω από την αποτυχία των «σπιτιών» της ανακύκλωσης. Η εμπλοκή τους, ωστόσο, καθίσταται ευκολότερη χάρη στην καθυστέρηση της κυβέρνησης να εφαρμόσει τον νόμο, που παρατείνεται εδώ και πέντε χρόνια. Κάθε μήνας καθυστέρησης μεταφράζεται σε επιπλέον έσοδα από τις παλιές συμβάσεις.
Το Δεκέμβριο του 2025 το DRS υποτίθεται ότι θα ξεκινήσει, αλλά ήδη τα προαπαιτούμενα δείχνουν τον δρόμο μιας επανάληψης. Θα χρειαστούν τουλάχιστον 5.000 μηχανήματα ανά την Ελλάδα. Αν κοστίζουν όσο τα «σπιτάκια» της ΤΕΧΑΝ, δηλαδή 300.000 ευρώ το καθένα, το αρχικό κόστος θα φτάσει το ενάμιση δισεκατομμύριο ευρώ. Ακόμη και με χαμηλότερο κόστος, πρόκειται για έργο τεραστίου οικονομικού βάρους που θα χρηματοδοτηθεί από την υπερχρέωση των πολιτών.
Η αποτυχία της χώρας να δημιουργήσει ένα δίκαιο και διαφανές σύστημα ανακύκλωσης έχει πλέον μετατραπεί σε εργαλείο ιδιωτικού πλουτισμού. Η Ελλάδα εξακολουθεί να θάβει πάνω από το 80% των απορριμμάτων της, όταν ο ευρωπαϊκός μέσος όρος βρίσκεται στο 25%. Παρά τα εκατοντάδες εκατομμύρια των ευρωπαϊκών προγραμμάτων, οι στόχοι παραμένουν ανεπίτευκτοι και τα πρόστιμα για την αδράνεια μεταφέρονται στους δημότες. Το μόνο που φαίνεται να ανακυκλώνεται είναι τα ίδια πρόσωπα, οι ίδιες εταιρείες και οι ίδιες μεθοδεύσεις.
Τα «σπιτάκια» έγιναν σύμβολο ενός συστήματος που υπόσχεται πράσινη ανάπτυξη αλλά παραδίδει σπατάλη, διαπλοκή και συγκάλυψη. Και αν δεν υπάρξει λογοδοσία, το νέο DRS κινδυνεύει να γίνει η πιο ακριβή και πιο υποκριτική εκδοχή της ελληνικής ανακύκλωσης: ένα κύκλωμα που καταναλώνει εκατομμύρια για να ανακυκλώνει το ίδιο το ψέμα του.
