Στις 30 Οκτωβρίου, στα δικαστήρια της Λαμίας, εκδικάζεται μια υπόθεση που υπερβαίνει τα όρια ενός τοπικού ζητήματος. Είναι μια δίκη με εθνικές προεκτάσεις, καθώς από την απόφασή της θα εξαρτηθεί όχι μόνο το μέλλον των αγροτών και των κτηνοτρόφων του Δομοκού, αλλά και η κατεύθυνση που θα πάρει η ενεργειακή «μετάβαση» της χώρας. Η εταιρεία «Χρυσός Ήλιος Ενεργειακή», μέλος επιχειρηματικού ομίλου με πολυσχιδή δραστηριότητα στον τομέα των ΑΠΕ, ζητά να ακυρωθούν τα ασφαλιστικά μέτρα που πέτυχαν οι κάτοικοι της Μακρυρράχης, σταματώντας προσωρινά την εγκατάσταση φωτοβολταϊκού πάρκου ισχύος 106,92 MW σε έκταση 1.600 στρεμμάτων, μόλις 600 μέτρα από τα τελευταία σπίτια του χωριού.
Η απόφαση θα καθορίσει αν η γη που στήριξε γενιές αγροτών θα μετατραπεί σε βιομηχανική έρημο από πάνελ, ή αν θα παραμείνει πηγή ζωής για την τοπική κοινωνία.
Η Μακρυρράχη, ένα χωριό της Φθιώτιδας με ιστορία και ισχυρούς δεσμούς γης, αιφνιδιάστηκε πριν από λίγους μήνες όταν μπουλντόζες μπήκαν απροειδοποίητα στα χωράφια. Αγρότες και κτηνοτρόφοι είδαν την καλλιεργήσιμη γη τους να σημαδεύεται με πασσάλους για εγκατάσταση ενός από τα μεγαλύτερα φωτοβολταϊκά έργα της Κεντρικής Ελλάδας. Οι κάτοικοι κινητοποιήθηκαν, κατέθεσαν προσφυγές και με νομική εκπροσώπηση κατάφεραν τον Ιούνιο (απόφαση 375/2025) να εξασφαλίσουν προσωρινή δικαστική αναστολή εργασιών, με το σκεπτικό ότι το έργο παραβιάζει το περιβαλλοντικό και ιδιοκτησιακό καθεστώς της περιοχής.
Το δικαστήριο αναγνώρισε παρατυπίες στην αδειοδότηση, ελλείψεις στις μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, καθώς και παραβίαση των κανόνων χωροταξικού σχεδιασμού, κάνοντας λόγο για αλλοίωση του τοπίου και υποβάθμιση των δασικών οικοσυστημάτων. Η απόφαση αυτή αποτέλεσε σημαντικό προηγούμενο· όμως η εταιρεία προσέφυγε εκ νέου, ζητώντας την ακύρωση των ασφαλιστικών μέτρων, και στις 30 Οκτωβρίου η υπόθεση θα κριθεί οριστικά.
Η «ενεργειακή μετάβαση» ως απειλή για τη γη
Ο Δήμος Δομοκού, μαζί με τον Δήμο Φαρσάλων, έχει μετατραπεί σε επίκεντρο της έκρηξης αδειοδοτήσεων φωτοβολταϊκών πάρκων. Μόνο στις περιοχές αυτές έχουν δοθεί άδειες που αντιστοιχούν σε έκταση ίση με τα τρία τέταρτα της Αττικής, ενώ αν υπολογιστούν και οι εγκαταστάσεις του όμορου Δήμου Φαρσάλων, η συνολική επιφάνεια ξεπερνά το πολεοδομικό συγκρότημα Αθήνας–Πειραιά. Παρότι οι επενδύσεις βαφτίζονται «πράσινη ανάπτυξη», το δίκτυο της ΔΕΔΔΗΕ δεν διαθέτει επαρκή υποδομή για να απορροφήσει το παραγόμενο ρεύμα, με αποτέλεσμα πολλές εγκαταστάσεις να λειτουργούν στα όρια της χρησιμότητας.
Και εδώ μιλάμε για μια προφανή αντίφαση καθώς μια περιοχή χωρίς βιομηχανία, χωρίς μεγάλες μονάδες κατανάλωσης ενέργειας, γεμίζει με τεράστια φωτοβολταϊκά πάρκα που δεν εξυπηρετούν ούτε την τοπική κοινωνία ούτε την αγροτική παραγωγή. Η γη που επί έναν αιώνα έθρεψε οικογένειες, παραχωρείται για έργα με αβέβαιο ενεργειακό όφελος, αλλά με βέβαιες συνέπειες: περιβαλλοντική αλλοίωση, απώλεια καλλιεργήσιμης γης και οικονομική εξάρτηση των κατοίκων.
Η γη της Μακρυρράχης δεν είναι δημόσια αλλά ανήκει ιστορικά στον Αναγκαστικό Συνεταιρισμό Μακρυρράχης, ο οποίος έχει στα χέρια του δικαστικές αποφάσεις που επιβεβαιώνουν ότι οι χορτολιβαδικές εκτάσεις αγοράστηκαν από τους κατοίκους τον 19ο αιώνα. Ο συνεταιρισμός τις νέμεται για πάνω από εκατό χρόνια χωρίς αμφισβήτηση. Παρ’ όλα αυτά, ο Δήμος Δομοκού προχώρησε σε παραχώρηση της έκτασης θεωρώντας την δημόσια, ανοίγοντας νομικό μέτωπο που έχει καταλήξει σε πλήρη σύγκρουση μεταξύ συνεταιρισμού και δημοτικής αρχής.
Το ιδιοκτησιακό καθεστώς χρησιμοποιείται τώρα ως όπλο πίεσης από την εταιρεία και τους νομικούς της συμβούλους, ενώ στο παρασκήνιο επανέρχονται σκιές γύρω από το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ. Μετά τις αποκαλύψεις για παρατυπίες στις δηλώσεις καλλιεργειών, πρώην πρόεδρος του συνεταιρισμού ερευνήθηκε για μίσθωση έκτασης σε μη αγρότες – υπόθεση που, όπως φοβούνται οι κάτοικοι, μπορεί να αξιοποιηθεί για να τεθεί υπό αμφισβήτηση η κυριότητα του συνεταιρισμού και να ανοίξει ο δρόμος για την εγκατάσταση του φωτοβολταϊκού πάρκου.
Μια κοινωνία σε απόγνωση
Η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας και ο Δήμος Δομοκού έχουν κατηγορηθεί για απουσία στρατηγικής και για αλόγιστη έκδοση αδειών, με το επιχείρημα της «ανάπτυξης». Η τοπική οικονομία, ήδη χτυπημένη από την κακοκαιρία Daniel, τις πλημμύρες και την ανεπαρκή κρατική στήριξη, αντιμετωπίζει μια ύπουλη πίεση: οι κάτοικοι που είδαν τις περιουσίες τους να καταστρέφονται, τα χρέη να συσσωρεύονται και τις αποζημιώσεις να καθυστερούν, καλούνται τώρα να «παραχωρήσουν» γη έναντι αμοιβής.
Η κυβέρνηση δεν αποζημίωσε όλους τους αγρότες και δεν αποκατέστησε έστω και τις υποτυπώδεις υποδομές. Αποζημιώθηκαν κυρίως για το ζωικό κεφάλαιο και όσοι είχαν ασφαλισμένες και νόμιμες τις εγκαταστάσεις τους. Παρόλο που είναι γνωστό χρόνια ότι οι κτηνοτρόφοι και οι αγρότες που πληρούν τα «ασφαλιστικά κριτήρια» είναι μόλις στο 10% και έχουν τις σχετικές οικοδομικές άδειες για τα κτίρια που στεγάζουν το ποίμνιό τους ή αποθηκεύουν τις ζωοτροφές και τα μηχανήματά τους.
Πόσο μάλλον να αποζημιωθούν κιόλας με τα κριτήρια που έθεσε η κυβέρνηση. Η κατηγορία των αγροτών που είχαν πολυετείς καλλιέργειες ζημιώθηκαν εξίσου, με ολόκληρους αμπελώνες να θάβονται κάτω από την λάσπη (π.χ. όπως ο αμπελώνας της Βαρδαλής) και οι αποζημιώσεις είναι πενιχρές και κατανέμονται σε δόσεις.
Ακόμη και εκεί που θα έπρεπε αμέσως να δημιουργηθεί ένας σχεδιασμός διαδημοτικός για την ανάκαμψη της περιοχής και της οικονομίας μέσα από τον αναπτυξιακό νόμο, το ΕΣΠΑ ή την δημιουργία κινήτρων για επενδύσεις, εστίασαν στην κλασική πολιτική του ότι δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν και οι εγκαταστάσεις των φωτοβολταϊκών πάρκων είναι ευκαιρία.
Και πράγματι, με τα χρέη πολλών δημοτών να είναι σε βαθμό πλειστηριασμού, τόσο ως προς τις τράπεζες αλλά και ως προς τα ταμεία ασφάλισης και εφορίας, πραγματοποιήθηκαν «διαβουλεύσεις» από μεσίτες και εκπροσώπους των εταιρειών παρόχων ενέργειας.
Σε έναν οικισμό που υπάγεται στον δήμο Φαρσάλων, τη Σκοπιά, τους υποσχέθηκαν ότι εάν παραχωρήσουν τόσο την ιδιόκτητη γη τους, όσο και την κοινοτική -δηλαδή να συναινέσουν- θα αγόραζαν ή θα ενοικίαζαν σε μία καλή τιμή τα χωράφια τους και θα είχαν ένα ετήσιο μικρό εισόδημα από τις εγκαταστάσεις και έτσι με αυτόν τον τρόπο θα ξεχρέωναν τις ασφαλιστικές εισφορές τους, το χρέος στην εφορία και θα ρύθμιζαν τα χρέη τους στις τράπεζες.
Η ανικανότητα του κρατικού μηχανισμού και της τοπικής αυτοδιοίκησης εξαναγκάζει τον δημότη να δώσει γη και ύδωρ σε κάποιες εταιρείες ενεργειακών παροχών, ως αποτέλεσμα «θεμάτων» που η πολιτεία είχε ως προβληματικές τα μεταπολεμικά χρόνια. Ακόμη και άνθρωποι οι οποίοι δεν ήθελαν να διαθέσουν την ιδιοκτησία τους ή να επιτρέψουν την εγκατάσταση σε κοινοτική γη, εκ των πραγμάτων αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν και να δεχτούν.
Εν αγνοία των κατοίκων
Από το 2020, παρατηρείται μία ολόκληρη διαδικασία να λαμβάνει χώρα εν αγνοία των κατοίκων, με συναντήσεις, πρόσωπα-κλειδιά και υποτιθέμενες ανακοινώσεις για διαβουλεύσεις και Δ.Σ. που εξαγόραζαν ψήφους της αντιπολίτευσης. Επιπλέον, μεσίτες εξαγόραζαν τις ιδιοκτησίες απελπισμένων οικονομικά κατοίκων για χάρη των εταιρειών και ο δήμος παραχωρούσε τη λεγόμενη ιδιοκτησία των κοινοτήτων -συνήθως μη καλλιεργήσιμες εκτάσεις- για τις υπερκατασκευές των φωτοβολταϊκών πάρκων.
Οι «διαδικασίες διαβούλευσης» έγιναν κατόπιν ανακοίνωσης που όρισε ο δήμος, αλλά δεν προσήλθε κανείς. Οι κάτοικοι αντέδρασαν και συνεχίζουν να αντιδρούν.
Στην περίπτωση του Δήμου Δομοκού μέρος (η πλειονότητα) των κατοίκων πρωτίστως, δεν είχε την παραμικρή ιδέα για την πραγματική έκταση των εγκαταστάσεων και η συντριπτική πλειοψηφία δεν γνώριζε καν την διαδικασία που αυτά δημοσιεύονται και γίνονται οι σχετικές διαβουλεύσεις. Πόσο μάλλον από ανθρώπους που δεν κατοικούν πλέον εκεί και κάποια στιγμή έμαθαν τα γεγονότα σαν κεραυνός εν αιθρία.
Όταν εργαζόμενοι της εταιρείας αρχικώς προσέγγισαν ανεπίσημα κατοίκους του χωριού στο καφενείο, η άμεση απάντηση ήταν αρνητική. Η γενική στάση των κατοίκων είναι ενάντια στην εγκατάσταση. Η κινητοποίηση περίπου 450 ανθρώπων σε αυτό το θέμα υποδεικνύει ότι κάποιοι λειτουργούσαν με μία σειρά από συνέργειες χωρίς την γνώση των κατοίκων και των εν την καταγωγή Μακρυρραχιωτών.
Όταν άρχισε να γίνεται λίγο έως πολύ γνωστό, κανείς αρχικά δεν φανταζόταν το μέγεθος της εγκατάστασης και υπήρχαν φωνές που προσπαθούσαν να «καθησυχάσουν» τον κόσμο λέγοντας ότι αυτοί που φωνάζουν είναι απλά γραφικοί και εντάσσονται σε μειοψηφικό κοινοβουλευτικό χώρο. Ωστόσο αυτοί που προσπαθούσαν να «καθησυχάσουν» το πλήθος (κυρίως τους εν τη καταγωγή Μακρυρραχιώτες που επισκέπτονταν τους θερινούς μήνες τον οικισμό) στα καφενεία και τις ψησταριές του χωριού ήταν συνήθως «μεσίτες γαιών» των εταιρειών παρόχων ενέργειας ή φίλοι προσκείμενοι του δημάρχου.
Παρόλα αυτά έγιναν κινητοποιήσεις και μαζεύτηκαν υπογραφές από τους συλλόγους.
Η προβληματική διαδικασία αδειοδότησης των ΑΠΕ
Τα τελευταία χρόνια, από τη περίοδο της μακράς καραντίνας, έχουν εκπονηθεί σχέδια με μελέτες εγκαταστάσεων ΑΠΕ πανελλαδικά. Οι εγκαταστάσεις των ΑΠΕ εγείρουν ερωτήματα καθώς τοποθετούνται σε μεγάλες εκτάσεις και περιοχές της ελληνικής υπαίθρου χωρίς εν ολίγοις να έχουν τον «πράσινο» χαρακτήρα που θα έπρεπε να έχουν, με απουσία σχεδιασμού και πραγματικής συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών. Εκδίδονται από κάποιες αρχές, γνωμοδοτούν κάποιες άλλες και τέλος ψηφίζονται από τοπικές αυτοδιοικήσεις με πρόσχημα την «ανάπτυξη» σε περιοχές που όπως φαίνεται εγκαταλείπονται, όχι τυχαία.
Στις 19/6/2025 εκδόθηκε η απόφαση 375/2025 των ασφαλιστικών μέτρων όπου δικαιώνει τον συνεταιρισμό, τους κατοίκους και τους κτηνοτρόφους του χωριού. Γίνεται εκτενής αναφορά στο περιβάλλον, στο ειδικό πλαίσιο χωροταξικού σχεδιασμού της περιφέρειας που έχει καταστρατηγηθεί, στον δόλο του Δήμου, στη συνολική αποτύπωση όλων των φωτοβολταϊκών συστημάτων στον Δήμο Δομοκού, στην προστασία των δασικών οικοσυστημάτων, στην οπτική όχληση, σε οδηγίες της ΕΕ περί προστασίας δασών, στο ιδιοκτησιακό αλλά και στις παραλείψεις των υπηρεσιακών παραγόντων. Δίνει το δικαίωμα στους διαδίκους να προβούν μέσα σε 60 ημέρες σε αίτηση θεραπείας στα τακτικά δικαστήρια και απαγορεύει την πραγματοποίηση εργασιών. Η εταιρεία έχει ζητήσει την ακύρωση των ασφαλιστικών μέτρων και η υπόθεση θα εκδικαστεί στις 30 Οκτωβρίου.
Το στοίχημα της 30ής Οκτωβρίου
Η υπόθεση της Μακρυρράχης είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια τοπική διαφορά. Αφορά το μέλλον της ελληνικής υπαίθρου, την ισορροπία ανάμεσα στην ενεργειακή ανάπτυξη και την επιβίωση των κοινοτήτων, αλλά και τη νομιμότητα των διαδικασιών αδειοδότησης. Η δικαστική απόφαση της 30ής Οκτωβρίου θα δείξει αν η Δικαιοσύνη θα σταθεί με τους αγρότες που υπερασπίζονται τη γη τους ή με μια εταιρεία που επικαλείται την «πράσινη πρόοδο».
Στο μεταξύ, τα στοιχεία είναι αμείλικτα: η αγροτική παραγωγή της χώρας έχει περιοριστεί στο 3,5% του ΑΕΠ, με τα διατροφικά αποθέματα να επαρκούν μόλις για 13 ημέρες σε περίπτωση κρίσης. Η αντικατάσταση των χωραφιών με φωτοβολταϊκά δεν αποτελεί φυσικά λύση, αλλά αποτελεί σύμπτωμα μιας πολιτικής που μετατρέπει τη γη σε εμπόρευμα και την αγροτική κοινωνία σε θεατή της ίδιας της εξαφάνισής της.
Η δίκη της Μακρυρράχης, λοιπόν, δεν είναι μόνο για αυτά τα 1.600 στρέμματα, αλλά είναι για το δικαίωμα των ανθρώπων να αποφασίζουν για τον τόπο τους, για το ποιος ορίζει τι σημαίνει «ανάπτυξη» και για το αν το φως του ήλιου θα είναι πηγή ζωής ή εργαλείο εκποίησης.
