Το 1973 ήταν μια χρονιά καθοριστική, γεμάτη ταραχές και αλλαγές που επηρέασαν την Ελλάδα αλλά και ολόκληρο τον κόσμο για δεκαετίες. Από την αρχή του έτους, η διεθνής κοινότητα βρέθηκε αντιμέτωπη με νέες προκλήσεις, ενώ ταυτόχρονα στη χώρα μας η πολιτική σκηνή βρισκόταν σε μια περίοδο πρωτοφανούς έντασης και ανακατατάξεων. Το 1973 θα μείνει στην ιστορία όχι μόνο για τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα, αλλά και για γεγονότα που σφράγισαν την καθημερινή ζωή, την οικονομία, την κοινωνία και την ίδια τη θέση της χώρας στον διεθνή χάρτη.
Η αρχή της χρονιάς βρήκε τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, ηγέτη της στρατιωτικής δικτατορίας της 21ης Απριλίου, πανίσχυρο και με αδιαμφισβήτητο έλεγχο του πολιτικού παιχνιδιού στην Ελλάδα. Στο εσωτερικό της χώρας δεν υπήρχε κανένα οργανωμένο κίνημα αντίστασης ικανό να αμφισβητήσει τη δύναμή του, και οι ελληνικές οργανώσεις που λειτουργούσαν στο εξωτερικό, όπως το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα (ΠΑΚ) υπό τον Ανδρέα Παπανδρέου, περιορίζονταν σε θεωρητικά σχήματα και συμβολικές ενέργειες, όπως συνθήματα στους τοίχους ή καύση κάδων. Το καθεστώς απολάμβανε διεθνή αναγνώριση, και ο Παπαδόπουλος αισθανόταν ότι ήταν σε θέση να εφαρμόσει τα σχέδιά του για ένα νέο πολιτικό σύστημα, καθαρό από τις αμαρτίες του παρελθόντος.
Ωστόσο, τα πρώτα σημάδια ότι η κατάσταση δεν ήταν τόσο σταθερή εμφανίστηκαν νωρίς μέσα στη χρονιά. Τον Φεβρουάριο του 1973 σημειώθηκε η εξέγερση της Νομικής Σχολής στην Αθήνα, μια φοιτητική διαμαρτυρία που η κυβέρνηση επέλεξε να αγνοήσει ως μεμονωμένο περιστατικό. Τρεις μήνες αργότερα, το Κίνημα του Ναυτικού ανέδειξε τη βαθύτερη δυσαρέσκεια μέσα στις ένοπλες δυνάμεις, όμως οι στρατηγοί απέδωσαν το γεγονός σε «συνωμοσία βασιλικών παραγόντων». Αυτά τα γεγονότα ήταν προάγγελοι των δραματικών αλλαγών που θα ακολουθούσαν.
Το καλοκαίρι του 1973, ο Παπαδόπουλος προχώρησε στην κατάργηση της βασιλείας μέσω δημοψηφίσματος, επιτυγχάνοντας θεαματική αποδοχή από τον ελληνικό λαό και προωθώντας την προεδρευόμενη δημοκρατία. Παράλληλα, πολιτικοί της παλιάς αστικής τάξης προσπαθούσαν να δημιουργήσουν γέφυρες με το καθεστώς, ώστε να συμμετάσχουν στο νέο πολιτικό πλαίσιο. Τον Οκτώβριο, η πρωθυπουργία παραδόθηκε στον Σπύρο Μαρκεζίνη, με σχέδιο την αποστρατιωτικοποίηση της κυβέρνησης και την επιστροφή σε εκλογές το πρώτο εξάμηνο του 1974, ακολουθώντας το μοντέλο της Τουρκίας της δεκαετίας του 1960.
Παράλληλα, διεθνείς κρίσεις περιέπλεκαν το πολιτικό σκηνικό. Ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ στην Μέση Ανατολή εξέθεσε τις ισορροπίες ισχύος στην περιοχή. Τρεις αραβικές χώρες επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά στο Ισραήλ, προκαλώντας ένταση που ανάγκασε την Ελλάδα να τηρήσει στάση ουδετερότητας, παρά τις πιέσεις των ΗΠΑ. Η απόφαση αυτή έστρεφε αργά τη χώρα προς το ανατολικό μπλοκ, καθώς η κυβέρνηση της Κύπρου υπό τον Μακάριο ακολουθούσε παρόμοια πολιτική, φέρνοντας τη Μεσόγειο σε μια νέα γεωστρατηγική ισορροπία μεταξύ Ανατολής και Δύσης.
Μέσα σε αυτό το κλίμα, ξέσπασε η εξέγερση του Πολυτεχνείου, από τις 14 έως τις 17 Νοεμβρίου 1973. Το γεγονός έμελλε να σημαδέψει την Ελλάδα για πάντα, αλλά οι λεπτομέρειες του τι συνέβη μέσα στον χώρο του Πολυτεχνείου συχνά παραποιήθηκαν ή μυθοποιήθηκαν. Η εισβολή του άρματος μάχης τα χαράματα της 17ης Νοεμβρίου προκάλεσε τρόμο στους φοιτητές, αλλά οι μύθοι για μαζικούς θανάτους εντός του ιδρύματος δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα. Στην πραγματικότητα, όσοι νεκροί υπήρξαν προήλθαν από σφαίρες ελεύθερων σκοπευτών εκτός του χώρου του Πολυτεχνείου. Οι μαρτυρίες στρατιωτικών, όπως του υπίλαρχου Μιχαήλ Γουνελά και του στρατιώτη Α. Σκευοφύλακα, αποκαλύπτουν ότι το άρμα δεν σκότωσε κανέναν.
Ο Θεμιστοκλής Καραχάλιος, ένας από τους ελάχιστους που βρέθηκαν μέσα στο άρμα εκείνη τη νύχτα, επιβεβαιώνει ότι το Πολυτεχνείο αποτέλεσε προβοκάτσια, με στόχο την πτώση του Παπαδόπουλου. Οι στρατιωτικές δυνάμεις είχαν ήδη παραδώσει την κυβέρνηση στους πολιτικούς του Μαρκεζίνη, και η εξέγερση οργανώθηκε για να δημιουργήσει πολιτική αναταραχή και να ανοίξει τον δρόμο σε νέα αριστερή δυναμική, που θα επηρέαζε το πολιτικό σύστημα της επόμενης δεκαετίας.
Η «Γενιά του Πολυτεχνείου» ανέλαβε σταδιακά την ιδεολογική και πολιτική ηγεσία μετά τη Μεταπολίτευση, με κύριο εκπρόσωπο τον Ανδρέα Παπανδρέου. Μέσα από τη δημιουργία ενός ισχυρού αντιαμερικανικού ρεύματος και την ενίσχυση της αριστερής ιδεολογίας, επηρεάστηκε η πορεία της χώρας σε όλους τους τομείς: οικονομία, κοινωνία, εκπαίδευση, και δημόσιος βίος. Η οικονομική κατάσταση της χώρας μετά το 1974, με χαμηλό εξωτερικό χρέος αλλά σταδιακή διάλυση των παραγωγικών δομών, διαμόρφωσε τη σημερινή κρίση και την οικονομική εξάρτηση από διεθνείς παράγοντες.
Η συνειδητοποίηση των γεγονότων του Πολυτεχνείου μέσα από τις μαρτυρίες στρατιωτικών αποκαλύπτει ότι ο μύθος που είχε στηθεί δεν ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα. Οι θρύλοι για μαζικούς θανάτους και βία στο χώρο του ιδρύματος κατέρρεαν μπροστά στις φωτογραφίες, τα βίντεο και τις μαρτυρίες. Οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές, με την πάροδο των χρόνων, δεν μπορούσαν πλέον να στηρίξουν τον μύθο, ενώ οι πολιτικές και κοινωνικές συνέπειες της Μεταπολίτευσης παρέμεναν βαθιές.
Στο διεθνές επίπεδο, η πετρελαϊκή κρίση του 1973 έθεσε την ανθρωπότητα αντιμέτωπη με τη δυνατότητα εξάντλησης των φυσικών πόρων, επηρεάζοντας την οικονομία και την καθημερινή ζωή σε παγκόσμια κλίμακα. Οι αλλαγές αυτές, σε συνδυασμό με τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις, δημιούργησαν ένα περιβάλλον αβεβαιότητας που επηρέασε και τη θέση της Ελλάδας στον κόσμο.
Η Μεταπολίτευση, όπως αποδεικνύεται σήμερα, βασίστηκε σε μύθους και παραμορφώσεις της ιστορίας, με αποτέλεσμα η χώρα να βρεθεί οικονομικά και πολιτικά υποβαθμισμένη. Η «Γενιά του Πολυτεχνείου» κατάφερε να επιβάλει ένα νέο πολιτικό καθεστώς, να προωθήσει ιδεολογίες που επηρέασαν αρνητικά την ανάπτυξη και να διαμορφώσει κοινωνικές δομές που παραμένουν προβληματικές. Η οικονομική επιβάρυνση, η υπογεννητικότητα, η διάλυση των παραγωγικών δομών και η αυξημένη γραφειοκρατία είναι μερικές μόνο από τις συνέπειες αυτής της περιόδου.
Η ιστορία του Πολυτεχνείου και των γεγονότων του 1973 διδάσκει ότι η αλήθεια μπορεί να διαστρεβλωθεί για πολιτικούς λόγους, και ότι οι μύθοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να επιβάλουν ιδεολογίες και πολιτικές. Οι μαρτυρίες των στρατιωτικών που συμμετείχαν στα γεγονότα προσφέρουν μια πολύτιμη προοπτική, που απομυθοποιεί την επικρατούσα αφήγηση και αποκαλύπτει τις πραγματικές αιτίες της πτώσης του Παπαδόπουλου και της πολιτικής ανασύνταξης που ακολούθησε.
Η Ελλάδα, από εκείνη την κρίσιμη χρονιά του 1973 μέχρι σήμερα, έχει βιώσει τις συνέπειες της Μεταπολίτευσης σε κάθε επίπεδο: πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό. Η αδιαφορία για την αλήθεια, η μυθοποίηση των γεγονότων και η ιδεολογική χειραγώγηση έχουν αφήσει βαθιά τα σημάδια τους, ενώ οι πολίτες καλούνται να αναγνωρίσουν την ιστορική πραγματικότητα για να μπορέσουν να οικοδομήσουν ένα υγιέστερο πολιτικό και κοινωνικό σύστημα στο μέλλον.
