Μια ριζοσπαστική πρόταση που θα επιτρέπει την ένταξη νέων χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση χωρίς πλήρη δικαιώματα ψήφου συζητείται στους ευρωπαϊκούς κύκλους, σε μια προσπάθεια να ξεπεραστούν τα εμπόδια που έχουν επιβάλει κράτη όπως η Ουγγαρία και να επιταχυνθεί η διαδικασία διεύρυνσης προς την Ουκρανία και τα Δυτικά Βαλκάνια. Το σχέδιο, σύμφωνα με αποκαλυπτικό ρεπορτάζ του Politico, βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο, αλλά ήδη προκαλεί συζητήσεις για τον θεσμικό του αντίκτυπο.
Η ιδέα προβλέπει ότι οι νέες χώρες-μέλη θα εντάσσονται στην ΕΕ με περιορισμένα δικαιώματα – χωρίς δικαίωμα ψήφου ή βέτο – μέχρι να ολοκληρωθεί η αναθεώρηση των ευρωπαϊκών Συνθηκών και να μεταβληθεί ο τρόπος λήψης αποφάσεων, έτσι ώστε να περιοριστεί η δυνατότητα μεμονωμένων κρατών να μπλοκάρουν πολιτικές. Με τον τρόπο αυτό, οι υποψήφιες χώρες όπως η Ουκρανία, η Μολδαβία και το Μαυροβούνιο θα μπορούσαν να απολαμβάνουν τα οικονομικά και θεσμικά οφέλη της Ένωσης, χωρίς όμως να συμμετέχουν πλήρως στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Πίσω από την πρόταση βρίσκονται χώρες που υποστηρίζουν ενεργά τη διεύρυνση, όπως η Αυστρία και η Σουηδία, με στόχο να δώσουν νέα ώθηση στη διαδικασία που έχει παγώσει εξαιτίας των αντιρρήσεων της Ουγγαρίας και άλλων κυβερνήσεων. Η διεύρυνση θεωρείται πλέον στρατηγική προτεραιότητα, ενόψει της ρωσικής επιθετικότητας και της αυξανόμενης γεωπολιτικής πίεσης στα ανατολικά σύνορα της ΕΕ.
Ο πρόεδρος της Επιτροπής Ευρωπαϊκών Υποθέσεων του γερμανικού κοινοβουλίου, Άντον Χοφράιτερ, δήλωσε ότι «οι μελλοντικοί υποψήφιοι πρέπει να παραιτηθούν από το δικαίωμα βέτο έως ότου εφαρμοστούν θεσμικές μεταρρυθμίσεις, όπως η ειδική πλειοψηφία στις περισσότερες αποφάσεις». Όπως τόνισε, η ΕΕ δεν μπορεί να καθυστερεί επ’ άπειρον εξαιτίας επιμέρους αντιρρήσεων. Το σχέδιο αυτό θα επιτρέπει, όπως εξήγησε, «μια πιο λειτουργική Ευρώπη μετά τη διεύρυνση».
Η πρόταση, που συζητείται ανεπίσημα μεταξύ κρατών-μελών και Ευρωπαϊκής Επιτροπής, επιχειρεί να βρει έναν ενδιάμεσο δρόμο ανάμεσα στη θεσμική αδράνεια και στην πλήρη αναθεώρηση των Συνθηκών – μια διαδικασία πολιτικά δύσκολη και ευάλωτη στις εσωτερικές αντιδράσεις. Στόχος είναι να προχωρήσει η διαδικασία χωρίς να απαιτείται ομόφωνη έγκριση για κάθε στάδιο, αλλά με μεταβατική συμμετοχή των νέων μελών.
Ωστόσο, η ιδέα προκαλεί αντιστάσεις. Παλαιότερα, οι ευρωπαίοι ηγέτες είχαν επιμείνει ότι καμία νέα διεύρυνση δεν μπορεί να γίνει χωρίς συνολική θεσμική αναθεώρηση, προειδοποιώντας ότι η ένταξη μεγάλων χωρών, όπως η Ουκρανία, μπορεί να οδηγήσει σε θεσμικό αδιέξοδο. Η κατάργηση του βέτο, ακόμη και εν μέρει, αντιμετωπίζεται με επιφυλάξεις όχι μόνο από την Ουγγαρία, αλλά και από τη Γαλλία και την Ολλανδία, που φοβούνται απώλεια κυριαρχίας στις εθνικές αποφάσεις.
Την ίδια ώρα, η απογοήτευση στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων αυξάνεται. Ο πρόεδρος του Μαυροβουνίου, Γιάκοβ Μιλάτοβιτς, υπενθύμισε ότι «η τελευταία χώρα που εντάχθηκε στην ΕΕ ήταν η Κροατία, πριν από δέκα χρόνια, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο αποχώρησε». Ο αναπληρωτής πρωθυπουργός της Ουκρανίας, Τάρας Κατσκά, δήλωσε ότι «η αναμονή δεν είναι επιλογή» και κάλεσε για «δημιουργικές λύσεις», υπογραμμίζοντας πως η καθυστέρηση εξυπηρετεί τη ρωσική στρατηγική υπονόμευσης της ευρωπαϊκής ενότητας.
Η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, έχει τοποθετήσει τη διεύρυνση στο επίκεντρο της στρατηγικής της, με στόχο την ένταξη Ουκρανίας και Μολδαβίας έως το 2030. Ωστόσο, πολλά κράτη-μέλη εμφανίζονται επιφυλακτικά, καθώς η άνοδος των ευρωσκεπτικιστικών και ακροδεξιών κομμάτων σε αρκετές χώρες καθιστά πολιτικά δύσκολη οποιαδήποτε παραχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων.
Στο μεταξύ, η ΕΕ ετοιμάζεται για τη σύνοδο κορυφής των ηγετών στις Βρυξέλλες, όπου το θέμα της διεύρυνσης δεν περιλαμβάνεται καν στο προσχέδιο των συμπερασμάτων, προκαλώντας την αντίδραση χωρών που πιέζουν για επιτάχυνση. Η Αυστριακή υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων, Κλαούντια Πλάκολμ, προειδοποίησε ότι «αν η Ευρώπη δεν κινηθεί πιο γρήγορα, θα χάσει το έδαφος από τρίτους που ήδη περιμένουν να πάρουν τη θέση της».
Την ίδια στιγμή, οι ηγέτες των Δυτικών Βαλκανίων θα συναντηθούν στο Λονδίνο στο πλαίσιο της «Διαδικασίας του Βερολίνου» για να συζητήσουν τα επόμενα βήματα της ευρωπαϊκής τους πορείας, ενώ η Κομισιόν ετοιμάζεται να παρουσιάσει νέο πακέτο διεύρυνσης με προτάσεις θεσμικών μεταρρυθμίσεων.
Η συζήτηση γύρω από τη «μερική ένταξη» αποκαλύπτει τον υπαρξιακό προβληματισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης: πώς μπορεί να επεκταθεί για να παραμείνει ισχυρή, χωρίς όμως να διαρραγεί η εσωτερική της συνοχή. Το ερώτημα πλέον δεν είναι μόνο πότε θα ενταχθεί η Ουκρανία — αλλά με ποιους όρους και με ποια Ευρώπη.
