Η κρυοηλεκτρονική μικροσκοπία, μια από τις πλέον προηγμένες τεχνικές παρατήρησης βιολογικών μορίων, αποκτά το πρώτο εξειδικευμένο της εργαστήριο στη νοτιοανατολική Ευρώπη, το οποίο θα λειτουργήσει στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών στην Ελλάδα. Επικεφαλής του εγχειρήματος είναι ο καθηγητής Παναγιώτης Καστρίτης, Έλληνας ερευνητής με διεθνή εμπειρία και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Χάλλε-Βιτεμβέργης της Γερμανίας.
Το νέο εργαστήριο θα διαθέτει τέσσερα υπερσύγχρονα μικροσκόπια Cryo-EM, συγκεκριμένα τα μοντέλα Krios G4, Aquilos 2, Talos L120C (S)TEM και Spectra 200 (S)TEM. Οι σχετικές συμβάσεις έχουν ήδη υπογραφεί και πραγματοποιούνται ανακαινίσεις στους χώρους εγκατάστασης του εξοπλισμού. Η λειτουργία του εργαστηρίου εντάσσεται στο πλαίσιο του Κέντρου Αριστείας Theranostics, το οποίο χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης και επικεντρώνεται στην έρευνα και καινοτομία για τη διάγνωση και θεραπεία του καρκίνου.
Η κρυοηλεκτρονική μικροσκοπία, βραβευμένη με Νόμπελ, επιτρέπει την τρισδιάστατη απεικόνιση βιολογικών μορίων που έχουν ταχέως καταψυχθεί με υγρό άζωτο. Οι εικόνες που παράγονται συνδυάζονται με χρήση εξειδικευμένου λογισμικού, αποκαλύπτοντας την τρισδιάστατη δομή πρωτεϊνών και άλλων μορίων. Στόχος της τεχνικής είναι η εις βάθος κατανόηση της λειτουργίας των κυττάρων σε μοριακό επίπεδο.
Ο καθηγητής Καστρίτης, με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση ERA Chair, ανέλαβε την ανάπτυξη του εργαστηρίου στην Ελλάδα, έχοντας ήδη συγκροτήσει διεπιστημονική ομάδα. Η ομάδα εκπαιδεύεται στη Γερμανία και προετοιμάζεται για τη λειτουργία του εξοπλισμού και την ανάλυση δεδομένων. Παράλληλα, αναπτύσσονται διεθνείς συνεργασίες με ερευνητικά ιδρύματα στην Ελλάδα, στη νοτιοανατολική Ευρώπη και διεθνώς.
Η ερευνητική πορεία του Παναγιώτη Καστρίτη ξεκίνησε από τις σπουδές Βιολογίας στο ΕΚΠΑ. Στα μαθήματα της Μοριακής Βιοφυσικής, εντυπωσιάστηκε από τη δομική βιολογία και τη μαθηματικοποίηση της κυτταρικής λειτουργίας. Κατά τη διάρκεια της διπλωματικής του εργασίας, μέσω ευρωπαϊκής χρηματοδότησης, επισκέφθηκε το Πανεπιστήμιο Ουτρέχτης, όπου απέκτησε διδακτορικό στην υπολογιστική δομική βιολογία. Το διδακτορικό του διακρίθηκε ως το καλύτερο του Κέντρου Βιομοριακής Έρευνας Bijvoet το 2012.
Ακολούθησε μεταδιδακτορική έρευνα στο Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας στη Χαϊδελβέργη, ένα από τα κέντρα που συνέβαλαν στην ανάπτυξη της Cryo-EM. Με τη νέα τεχνική, οι επιστήμονες απέκτησαν πρόσβαση σε πολύπλοκα βιολογικά μόρια που δεν μπορούσαν να παρατηρηθούν με κλασικές μεθόδους, όπως η κρυσταλλογραφία ακτίνων Χ και το NMR.
Το 2017, η εξέλιξη της Cryo-EM τιμήθηκε με το Νόμπελ Χημείας, λόγω της σταθερότητας των νέων μικροσκοπίων, της προόδου σε κάμερες και λογισμικά, και της σχεδόν πλήρους αυτοματοποίησης της παρασκευής των δειγμάτων. Το 2018, ο Καστρίτης ίδρυσε εργαστήριο Cryo-EM στο Πανεπιστήμιο Χάλλε-Βιτεμβέργης και διαχειρίστηκε πολυετείς χρηματοδοτήσεις, δημοσιεύοντας έρευνες σε κορυφαία περιοδικά. Από το 2023 είναι επισκέπτης ερευνητής στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, με στόχο τη μεταφορά της τεχνογνωσίας στην Ελλάδα.
Ο Καστρίτης επισημαίνει ότι το κύτταρο είναι ένα σύνολο εξαιρετικά πολύπλοκων δομών, των οποίων η κατανόηση απαιτεί συνδυασμό πειραματικών και υπολογιστικών μεθόδων. Μέσω της Cryo-EM, γίνεται προσπάθεια αποκάλυψης της δομής και λειτουργίας των κυτταρικών περιεχομένων, συμβάλλοντας στη βαθύτερη κατανόηση του μεταβολισμού και στη μελέτη ασθενειών όπως ο καρκίνος και το Αλτσχάιμερ. Η προσέγγιση αυτή ενισχύεται με συνεργασία βιολόγων εξειδικευμένων στην ιατρική και βιοτεχνολογία.
Ο τελικός στόχος, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι η αποκωδικοποίηση της “δομής της ζωής”, με συστηματική προσέγγιση που αποκαλύπτει νέα γνώση για τη λειτουργία του κυττάρου και τη βιολογία των μακρομορίων.
