Το 1989, ο Αμερικανός συγγραφέας Κεν Νέρμπερν αποφάσισε να εργαστεί ως οδηγός ταξί. Δεν φανταζόταν τότε πως η νέα αυτή δουλειά θα τον οδηγούσε σε εμπειρίες που θα άλλαζαν βαθιά τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τη ζωή. «Επειδή δούλευα τη νυχτερινή βάρδια, το ταξί μου έγινε ένας κινούμενος εξομολογητής», θυμάται ο ίδιος.
Σε μια από τις βάρδιες του, ένα ζεστό βράδυ Αυγούστου, πήρε μια ηλικιωμένη γυναίκα που του ζήτησε να τη μεταφέρει στο νοσοκομείο. Πριν όμως φτάσουν, τον παρακάλεσε να περάσουν μέσα από την πόλη για «μια τελευταία βόλτα». Ήθελε να δει τα μέρη που σημάδεψαν τη ζωή της: το χορευτικό στέκι όπου γνώρισε τον άνδρα της, τα σπίτια που έζησε, το ξενοδοχείο όπου κάποτε δούλεψε ως ανελκυστρια.
«Όταν ξημέρωσε, μου είπε: “Εντάξει, κουράστηκα. Πάμε τώρα.”» Ο Νέρμπερν την πήγε στο νοσοκομείο. Εκείνη τον αγκάλιασε και του είπε «ευχαριστώ που το έκανες αυτό». Εκείνος δεν δέχθηκε χρήματα. «Ήταν μια στιγμή που σε κάνει να σκεφτείς ότι ίσως γι’ αυτό ήσουν προορισμένος εκείνη τη νύχτα – για να βοηθήσεις αυτή τη γυναίκα», λέει σήμερα.
Η ιστορία του Νέρμπερν έγινε σύμβολο μιας απλής αλήθειας: η καλοσύνη δεν ωφελεί μόνο τον αποδέκτη της, αλλά και εκείνον που τη δίνει. Και, όπως δείχνουν οι επιστημονικές έρευνες, η επίδρασή της είναι βαθύτερη απ’ όσο φανταζόμαστε — αγγίζει ακόμη και το ίδιο μας το DNA.
Η καλοσύνη ως έμφυτο χαρακτηριστικό
Η καλοσύνη είναι εγγενές στοιχείο της ανθρώπινης φύσης. Μελέτες δείχνουν ότι ακόμη και παιδιά 18 μηνών εκδηλώνουν την πρόθεση να βοηθήσουν άλλους. Η αφετηρία είναι η ενσυναίσθηση: όταν αντιλαμβανόμαστε τον πόνο των άλλων, θέλουμε να τον ανακουφίσουμε.
Η νευροεπιστήμη έχει δείξει ότι στον εγκέφαλο ενεργοποιούνται οι λεγόμενοι «νευρώνες-καθρέφτες», οι οποίοι καθρεφτίζουν τα συναισθήματα των άλλων. Ο εγκέφαλός μας, με έναν τρόπο, βιώνει ένα μέρος από αυτό που βλέπει.
Η καλοσύνη όμως δεν είναι απλώς μια αυθόρμητη αντίδραση σε ξένο πόνο· είναι η συνειδητή πρόθεση να βελτιώσουμε τη ζωή κάποιου χωρίς αντάλλαγμα. Και, όπως αποδεικνύεται, αυτή η πρόθεση διαμορφώνει και τον δικό μας εσωτερικό κόσμο.
Όταν η προσφορά χαρίζει σκοπό και πληρότητα
Το 2023, Αυστραλοί ερευνητές πραγματοποίησαν μια μελέτη με 671 συμμετέχοντες που χωρίστηκαν σε τέσσερις ομάδες: όσοι έπρεπε να δείξουν καλοσύνη προς τον εαυτό τους, να είναι πιο κοινωνικοί, να ασχοληθούν με τέχνη ή μουσική, και να κάνουν πράξεις καλοσύνης προς άλλους.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η τελευταία ομάδα —όσοι έκαναν πράξεις καλοσύνης για άλλους— βίωσε το υψηλότερο επίπεδο «ευδαιμονίας»: το βαθύ αίσθημα σκοπού, πληρότητας και νοήματος. Οι υπόλοιπες δραστηριότητες προκάλεσαν θετικά συναισθήματα, αλλά όχι την ίδια μακροχρόνια αίσθηση πληρότητας.
Μια ακόμη έρευνα του 2019 κατέληξε σε παρόμοιο συμπέρασμα: όσοι έκαναν καθημερινά μικρές πράξεις καλοσύνης επί επτά ημέρες, δήλωσαν σημαντικά πιο ευτυχισμένοι. Το ίδιο αποτέλεσμα διαπιστώθηκε είτε επρόκειτο για συγγενείς, είτε για αγνώστους.
Καλοσύνη και DNA: Μια απρόσμενη σχέση
Επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια θέλησαν να διαπιστώσουν αν η καλοσύνη μπορεί να αλλάξει τον ανθρώπινο οργανισμό σε γενετικό επίπεδο. Χώρισαν ενήλικες σε ομάδες για τέσσερις εβδομάδες: όσοι έκαναν πράξεις καλοσύνης για άλλους, όσοι για τον εαυτό τους και μια ουδέτερη ομάδα ελέγχου.
Η ανάλυση αίματος πριν και μετά το πείραμα έδειξε ότι εκείνοι που έκαναν πράξεις καλοσύνης προς άλλους παρουσίασαν μείωση στη δραστηριότητα γονιδίων που σχετίζονται με φλεγμονή και στρες. Οι αλλαγές αυτές σημαίνουν καλύτερη λειτουργία του ανοσοποιητικού και μικρότερο κίνδυνο καρδιακών παθήσεων.
Οι ερευνητές είχαν ήδη καταλήξει, σε προηγούμενη μελέτη του 2017, ότι ακόμη και μικρές, καθημερινές πράξεις καλοσύνης είναι αρκετές για να αλλάξουν τη γονιδιακή ρύθμιση των λευκών αιμοσφαιρίων — χωρίς κόστος, χωρίς εκπαίδευση, χωρίς καθοδήγηση.
Η αλυσιδωτή αντίδραση της καλοσύνης
Η καλοσύνη δεν σταματά ποτέ σε έναν άνθρωπο. Σύμφωνα με τη νευροεπιστήμονα Άμπιγκεϊλ Μαρς (Πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν), «τα ανθρώπινα συναισθήματα και οι συμπεριφορές είναι κοινωνικά μεταδοτικά». Όταν βλέπουμε μια πράξη καλοσύνης, ενεργοποιούνται στον εγκέφαλό μας τα ίδια κυκλώματα που μας προδιαθέτουν να πράξουμε το ίδιο.
Ο καθηγητής Άνταμ Γκραντ από το Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια αποκάλεσε αυτό το φαινόμενο «αντίστροφη αμοιβαιότητα»: άνθρωποι που είδαν κάποιον να βοηθά, είχαν 26% περισσότερες πιθανότητες να βοηθήσουν και οι ίδιοι έναν τρίτο.
Ανάλογη μελέτη των κοινωνιολόγων Τζέιμς Φάουλερ και Νίκολας Χριστάκις απέδειξε ότι η γενναιοδωρία εξαπλώνεται μέσα σε κοινωνικά δίκτυα έως τρεις βαθμούς διαχωρισμού – από φίλο σε φίλο, και από εκεί σε φίλο φίλου. Η πράξη ενός ατόμου μπορεί έτσι να γεννήσει δεκάδες άλλες, σαν αλυσιδωτή αντίδραση σε κύμα.
Τη δεκαετία του 1960, ο Αμερικανός ψυχολόγος Στάνλεϊ Μίλγκραμ διεξήγαγε ένα πείραμα που διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι μπορούσαν να επικοινωνήσουν με οποιονδήποτε άγνωστο μέσω κατά μέσο όρο 5,2 μεσαζόντων. Αυτό είναι το λεγόμενο «πρόβλημα του μικρού κόσμου», δηλαδή, είμαστε πολύ πιο συνδεδεμένοι από ό,τι συνειδητοποιούμε. Με την τεχνολογία, ο κόσμος έχει γίνει ακόμη μικρότερος — έχει μειωθεί σε 3,57 μεσάζοντες.
Ακόμα και τώρα, η ιστορία του Nerburn για τη βοήθεια που έδωσε στην ηλικιωμένη γυναίκα πριν από 40 χρόνια συνεχίζει να προκαλεί αντιδράσεις. Ο Nerburn ανέφερε ότι αφότου η ιστορία του δημοσιεύτηκε στο διαδίκτυο, έλαβε αμέτρητα email, ειδικά από νέους, οι οποίοι εμπνεύστηκαν βαθιά από την ιστορία. Η ιστορία έχει παρακινήσει πολλούς από αυτούς να ενεργήσουν πιο ευγενικά στη ζωή τους, πιστεύοντας ότι μια απλή πράξη καλοσύνης μπορεί να κάνει μια ουσιαστική διαφορά.
Η καλλιέργεια της καλοσύνης
Η καλοσύνη μπορεί να αναπτυχθεί μέσα από εξάσκηση. Σε πείραμα που δημοσιεύθηκε στο Psychological Science, μετά από οκτώ εβδομάδες διαλογισμού ενσυνειδητότητας, οι συμμετέχοντες ήταν πέντε φορές πιο πρόθυμοι να προσφέρουν βοήθεια σε κάποιον που υπέφερε.
Παρόμοια αποτελέσματα είχαν ακόμη και προγράμματα διάρκειας τριών εβδομάδων. Μια άλλη τεχνική είναι η εμπειρία του «δέους»: το αίσθημα ότι είμαστε μέρος κάτι μεγαλύτερου. Σε μελέτη του 2015, όσοι κοιτούσαν για ένα λεπτό τους κορμούς ψηλών ευκαλύπτων έτειναν να είναι πιο πρόθυμοι να βοηθήσουν, σε σχέση με όσους κοιτούσαν ένα κτίριο. Το δέος μείωνε τον εγωκεντρισμό και αύξανε την αλληλεγγύη.
Η απλή συνταγή της καλοσύνης
Μετά από εκείνη τη νύχτα, ο Νέρμπερν έφτιαξε έναν δικό του κανόνα ζωής:
«Αν το να κάνεις κάτι καλό σημαίνει περισσότερο για τον άλλον απ’ ό,τι θα σε δυσκολέψει, τότε απλώς κάν’ το.»
Οι πράξεις καλοσύνης δεν χρειάζονται μεγάλες χειρονομίες. Μπορεί να είναι η πιο απλή κίνηση: να κρατήσεις την πόρτα, να χαμογελάσεις, να σηκώσεις κάτι που έπεσε. «Στην αρχή είναι προσπάθεια», λένε οι ερευνητές, «αλλά γρήγορα γίνεται συνήθεια.»
Και αυτή η συνήθεια, σύμφωνα με τον ίδιο τον Νέρμπερν, αλλάζει τελικά όχι μόνο τη ζωή των άλλων, αλλά και τη δική μας.
«Οι στιγμές καλοσύνης εμφανίζονται απρόσμενα κάθε μέρα. Όταν τις δεις — άρπαξέ τες. Να είσαι ευγενικός. Μακροπρόθεσμα, η ζωή σου θα γίνει πολύ καλύτερη.»
