Το αρχικό σχέδιο της Ουάσινγκτον για τη λήξη του πολέμου στη Γάζα, όπως παρουσιάστηκε από τον Ντόναλντ Τραμπ, έμοιαζε περισσότερο με μια πρόταση ριζικής αναδιάταξης της πραγματικότητας παρά με ένα ειρηνευτικό πλάνο. Οραματιζόταν μια Γάζα χωρίς Παλαιστινίους, χωρίς Χαμάς, μετατρεπόμενη σε μια πολυτελή “Ριβιέρα της Μεσογείου”, γεμάτη ξενοδοχεία πολλών αστέρων και έξι έως οκτώ σύγχρονες πόλεις. Ήταν μια προσέγγιση που στην πράξη απαιτούσε τον εκτοπισμό του πληθυσμού και την ανάπλαση της περιοχής ως διεθνή οικονομική ζώνη, μακριά από τις γεωπολιτικές εντάσεις του παρελθόντος.
Ωστόσο, όλα ανετράπησαν όταν ο Ισραηλινός πρωθυπουργός αποφάσισε να προχωρήσει σε μια ενέργεια που αιφνιδίασε ακόμη και συμμάχους: την αεροπορική επίθεση κατά της ηγεσίας της Χαμάς στη Ντόχα του Κατάρ. Στόχος ήταν η εξόντωση της ανώτατης διοίκησης του κινήματος, με την πεποίθηση πως η “αποκεφαλισμένη” Χαμάς θα κατέρρεε. Όμως, η επιχείρηση απέτυχε. Η ηγεσία διασώθηκε και το χτύπημα προκάλεσε μαζική αντίδραση στον αραβο-μουσουλμανικό κόσμο, δημιουργώντας ένα επικίνδυνο διπλωματικό ρήγμα που έθεσε σε κίνδυνο και τα κεκτημένα της αμερικανικής πολιτικής στην περιοχή.
Η επίθεση οδήγησε σε δραματική ανατροπή σχεδιασμών. Η πρωτοφανής αλληλεγγύη στον αραβικό κόσμο απείλησε την εύθραυστη ισορροπία που είχε οικοδομηθεί με τις Συμφωνίες του Αβραάμ, ενώ η Ουάσινγκτον – και ειδικά ο Τραμπ – βρέθηκαν αντιμέτωποι με τη διάψευση των σχεδίων τους για γενικευμένη εξομάλυνση Ισραήλ–αραβικών σχέσεων. Το αρχικό σχέδιο εκτοπισμού των Παλαιστινίων εγκαταλείφθηκε – τουλάχιστον επισήμως – και αντικαταστάθηκε από το λεγόμενο “σχέδιο των είκοσι σημείων”, το οποίο προβλέπει μια Γάζα χωρίς τη Χαμάς, αλλά με παραμονή των Παλαιστινίων στο έδαφός τους.
Το αποκορύφωμα ήρθε τα ξημερώματα της 9ης Οκτωβρίου, όταν υπογράφηκε συμφωνία μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς, την οποία χαιρέτισαν τόσο οι Παλαιστίνιοι όσο και οι Ισραηλινοί, δείχνοντας ότι και οι δύο πλευρές είχαν εξαντληθεί από τον παρατεταμένο πόλεμο. Ο Ντόναλντ Τραμπ, πρωτεργάτης της συμφωνίας, δήλωσε μέσω του Truth Social: «Είμαι πολύ περήφανος που ανακοινώνω ότι το Ισραήλ και η Χαμάς υπέγραψαν την πρώτη φάση του ειρηνευτικού μας σχεδίου».
Η συμφωνία προβλέπει την απελευθέρωση όλων των ομήρων, την απόσυρση των ισραηλινών στρατευμάτων σε προσυμφωνημένες γραμμές και την έναρξη διεθνούς επιτήρησης. Ο Τραμπ έκανε λόγο για «ισχυρή, διαρκή και αιώνια ειρήνη», ευχαριστώντας τις χώρες-μεσολαβητές: Κατάρ, Αίγυπτο και Τουρκία. Η τελευταία μάλιστα όχι μόνο συμμετείχε ενεργά στη διαπραγμάτευση, αλλά αναγνωρίστηκε και ως μία από τις εγγυήτριες δυνάμεις της εφαρμογής της συμφωνίας, γεγονός με ιδιαίτερη σημασία για τα περιφερειακά δεδομένα.
Η επόμενη μέρα και τα ελληνικά συμφέροντα
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έσπευσε να εκφράσει την ικανοποίησή του για τη συμφωνία, δηλώνοντας ότι η Τουρκία θα επιβλέπει την εφαρμογή της «κατά γράμμα» και θα συνεχίσει να εργάζεται για την ίδρυση ενός ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους στα σύνορα του 1967 με πρωτεύουσα την Ανατολική Ιερουσαλήμ. Στην ίδια δήλωση, ευχαρίστησε δημόσια τον Τραμπ για την πολιτική του βούληση να ενθαρρύνει την ισραηλινή κυβέρνηση και απέδωσε εύσημα στα “αδελφά κράτη” Κατάρ και Αίγυπτο.
Η παρουσία της Τουρκίας στη συμφωνία δεν είναι μόνο συμβολική. Αποτελεί και στρατηγική κίνηση της Άγκυρας για να διατηρήσει ενεργή παρουσία στις εξελίξεις της Μέσης Ανατολής και να αναχαιτίσει την επιρροή του Ισραήλ σε Συρία, Λίβανο και Κουρδικό. Μέσα από την εμπλοκή της, η Τουρκία επιδιώκει να καταστεί βασικός παράγοντας της μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής ασφάλειας στη Γάζα.
Η ελληνική και η κυπριακή διπλωματία οφείλουν να παρακολουθούν με προσοχή αυτή τη νέα πραγματικότητα. Οι εν εξελίξει αλλαγές στις σχέσεις Ισραήλ–Τουρκίας, που προωθούνται υπό την αμερικανική αιγίδα, μπορεί να μεταβάλουν τις ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο. Εάν επιτευχθεί μια έστω και εύθραυστη σύγκλιση Τελ Αβίβ–Άγκυρας, θα επηρεαστεί άμεσα το ενεργειακό τοπίο, οι συμμαχίες, αλλά και οι θαλάσσιες διεκδικήσεις στην περιοχή.
Παράλληλα, η δημιουργία μεταβατικής διοίκησης στη Γάζα, η είσοδος διεθνών επενδυτών και η σταδιακή ανοικοδόμηση, θα προσφέρουν ευκαιρίες αλλά και κινδύνους για τις περιφερειακές χώρες που φιλοδοξούν να διαδραματίσουν σταθεροποιητικό ρόλο. Σε κάθε περίπτωση, η “νέα” Γάζα – είτε προσεγγίζει τη ρητορική της Ριβιέρας, είτε την πραγματικότητα της διεθνούς συνδιαχείρισης – αποτελεί πεδίο ισχύος και αντιπαραθέσεων, όπου η απουσία στρατηγικού σχεδιασμού μπορεί να κοστίσει.
Από τη ρητορική του εκτοπισμού και του εξευρωπαϊσμού της Λωρίδας, βρεθήκαμε σε μια εύθραυστη μεν, ιστορική δε, συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, με την εμπλοκή όλων των κρίσιμων παικτών της περιοχής. Η Γάζα δεν θα μετατραπεί σε θέρετρο χωρίς Παλαιστινίους – τουλάχιστον όχι τώρα. Αλλά το μέλλον της θα καθοριστεί από τις ισορροπίες μεταξύ παλιών αντιπάλων και νέων φιλοδοξιών. Και η Ελλάδα, όπως και η Κύπρος, πρέπει να είναι παρούσες στο τραπέζι των εξελίξεων, γιατί η ειρήνη στη Γάζα δεν είναι μόνο ένα τοπικό στοίχημα, αλλά μια ευρύτερη γεωπολιτική εξίσωση.
Που κρίνεται η τήρηση της συμφωνίας;
Ο Νετανιάχου κυβερνά μ’ έναν εύθραυστο συνασπισμό που περιλαμβάνει υπερεθνικιστές και θρησκευτικούς ηγέτες οι οποίοι αντιτίθενται κατηγορηματικά σε οποιαδήποτε απελευθέρωση παλαιστινίων κρατουμένων ή παύση επιχειρήσεων χωρίς πλήρη εξουδετέρωση της Χαμάς. Ήδη έχουν ακουστεί φωνές από το υπουργικό συμβούλιο που μιλούν για “ανεπίτρεπτη υποχώρηση”. Εάν η συμφωνία χρειαστεί έγκριση από την Κνεσέτ, δεν αποκλείεται να υπάρξουν καθυστερήσεις ή και ανατροπές. Δεύτερον, η ικανότητα της Χαμάς να επιβληθεί σε όλες τις ένοπλες φατρίες.
Παρά τη δηλωμένη αποδοχή του σχεδίου, υπάρχουν τουλάχιστον δέκα ένοπλες οργανώσεις που δρουν στη Γάζα και δεν ελέγχονται πλήρως από τη Χαμάς. Μια τυχαία επίθεση ή εκτόξευση ρουκέτας από ανεξάρτητη ομάδα θα μπορούσε να δώσει στο Ισραήλ το πρόσχημα να επαναλάβει τις επιχειρήσεις, καταρρίπτοντας το εύθραυστο οικοδόμημα της εκεχειρίας.
Τρίτον, η αξιοπιστία των διεθνών εγγυήσεων. Οι ΗΠΑ, η Αίγυπτος και το Κατάρ δεσμεύονται να επιβλέψουν την εφαρμογή της συμφωνίας, όμως χωρίς μηχανισμό επιτήρησης επί του πεδίου, οι δεσμεύσεις θα μείνουν στα χαρτιά. Ήδη συζητείται η εγκατάσταση μικρής δύναμης επιτήρησης υπό τον ΟΗΕ ή τον Αραβικό Σύνδεσμο, κάτι που το Ισραήλ απορρίπτει, θεωρώντας το παραβίαση της κυριαρχίας του. Τέταρτον, η ανθρωπιστική και υλικοτεχνική διάσταση. Ακόμη και αν σταματήσουν οι εχθροπραξίες, η Γάζα έχει κατεστραμμένες υποδομές, έλλειψη νερού, τροφίμων και ιατρικού υλικού. Εάν δεν υπάρξει ταχεία και μαζική αποκατάσταση, η κοινωνική αστάθεια θα τροφοδοτήσει νέες εκρήξεις οργής.
Αναλυτικά, οι πιθανότητες επιτυχίας της πρώτης φάσης —δηλαδή να τηρηθεί η ανακωχή για τουλάχιστον 72 ώρες και να πραγματοποιηθούν οι πρώτες απελευθερώσεις ομήρων— υπολογίζονται περίπου στο 70%. Είναι η φάση που εξυπηρετεί και τις δύο πλευρές επικοινωνιακά: το Ισραήλ μπορεί να επιδείξει “ανθρωπιστική ευαισθησία”, ενώ η Χαμάς εμφανίζεται ως ισότιμος συνομιλητής που εξασφαλίζει ανταλλάγματα.
Η πιθανότητα, όμως, να επεκταθεί αυτή η εκεχειρία σε χρονικό ορίζοντα μερικών μηνών, χωρίς σοβαρές παραβιάσεις, μειώνεται στο 40–50%. Το βασικό εμπόδιο είναι πολιτικό: η ισραηλινή κυβέρνηση πιέζεται από τη δεξιά της πτέρυγα να επαναλάβει τις επιχειρήσεις “μέχρι την πλήρη εξόντωση της Χαμάς”, ενώ το παλαιστινιακό στρατόπεδο πιέζεται από τον πληθυσμό της Γάζας να εξασφαλίσει χειροπιαστά οφέλη. Αν κάποιο από τα δύο μέρη θεωρήσει ότι “χάνει”, η συμφωνία κινδυνεύει. Σε βάθος έτους, η πιθανότητα μόνιμης ειρήνης ή πολιτικής λύσης με διακυβέρνηση κοινής αποδοχής δεν ξεπερνά το 20%. Καμία από τις δύο πλευρές δεν δείχνει διάθεση να εγκαταλείψει τις θεμελιώδεις θέσεις της. Το Ισραήλ αρνείται αναγνώριση παλαιστινιακού κράτους με τη Χαμάς παρούσα, ενώ η Χαμάς επιμένει στο «δικαίωμα αντίστασης».
Από στρατηγικής πλευράς, το πιθανότερο σενάριο είναι μια εύθραυστη αποκλιμάκωση, όπου οι εχθροπραξίες παγώνουν, η ανθρωπιστική βοήθεια αυξάνεται, αλλά η πολιτική επίλυση παραμένει μακριά. Το δεύτερο, λιγότερο επιθυμητό αλλά ρεαλιστικό, είναι η μερική κατάρρευση της συμφωνίας μέσα στους επόμενους μήνες, αν υπάρξουν επιθέσεις ή πολιτικές ανατροπές. Το τρίτο και πιο αισιόδοξο, αν και με μόλις 20% πιθανότητα, είναι η σταδιακή μετάβαση σε μια νέα κατάσταση υπό διεθνή εποπτεία, με προσωρινή διοίκηση και μακροπρόθεσμο σχέδιο ανοικοδόμησης.
Εύθραυστες ισορροπίες
Όλα θα κριθούν στις επόμενες εβδομάδες. Εάν μέσα στις πρώτες επτά ημέρες πραγματοποιηθούν οι ανταλλαγές ομήρων χωρίς παρατράγουδα και οι ισραηλινές δυνάμεις τηρήσουν τη γραμμή αποχώρησης, τότε η συμφωνία μπορεί να αποκτήσει μια δυναμική. Διαφορετικά, ακόμη κι ένα μεμονωμένο περιστατικό μπορεί να οδηγήσει σε αλυσιδωτές αντιδράσεις. Σε κάθε περίπτωση, η συμφωνία αυτή δεν αποτελεί ειρήνη αλλά ανακωχή ανάγκης.
Εξυπηρετεί την αποσυμπίεση μιας κρίσης που απειλούσε να εξαπλωθεί περιφερειακά, με εμπλοκή της Χεζμπολλάχ, του Ιράν και άλλων παικτών. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, επιδιώκουν να παρουσιάσουν διπλωματικό επίτευγμα. Το Κατάρ και η Αίγυπτος επιζητούν ρόλο “ρυθμιστή”, ενώ η Τουρκία φιλοδοξεί να προβάλει τον εαυτό της ως προστάτιδα του παλαιστινιακού ζητήματος, χωρίς να διαρρήξει πλήρως τις σχέσεις της με το Τελ Αβίβ.
Το διακύβευμα, λοιπόν, είναι ευρύτερο από τη Γάζα. Αν η συμφωνία τηρηθεί έστω και για μερικούς μήνες, θα δώσει πολύτιμο χρόνο στη διεθνή κοινότητα να οργανώσει ανθρωπιστική αποκατάσταση και ίσως να επανεκκινήσει τη συζήτηση για λύση δύο κρατών. Αν όμως καταρρεύσει, η επόμενη σύγκρουση θα είναι πιθανότατα ακόμη πιο αιματηρή, με εμπλοκή πολλών παικτών και αβέβαιες συνέπειες για ολόκληρη τη Μέση Ανατολή.
Η ιστορία διδάσκει ότι στη Γάζα η ειρήνη ποτέ δεν είναι απλώς ζήτημα υπογραφών, αλλά πολιτικής βούλησης και διεθνούς επιμονής. Αν αυτή η συμφωνία αποτύχει, θα είναι άλλη μια χαμένη ευκαιρία σε έναν κύκλο που μοιάζει ατελείωτος. Αν όμως —έστω απρόσμενα— κρατήσει, μπορεί να αποτελέσει την πρώτη ρωγμή στον τοίχο του μίσους που χωρίζει τους δύο λαούς.
