Μια ανακάλυψη που μοιάζει να ανοίγει μια νέα εποχή στη βιολογία και την ιατρική έρχεται από το Πεκίνο. Ερευνητές της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών ανακοίνωσαν στο έγκριτο περιοδικό Cell ότι κατάφεραν να αντιστρέψουν τη γήρανση σε ηλικιωμένους πιθήκους, επαναφέροντάς τους σε βιολογικά νεότερη κατάσταση χάρη σε μια γονιδιακή παρέμβαση που βασίζεται στο γνωστό γονίδιο FOXO3 — ένα γονίδιο που έχει συνδεθεί εδώ και χρόνια με τη μακροζωία.
Σύμφωνα με τη μελέτη, η ομάδα κατάφερε να αναζωογονήσει τους μακάκους βελτιώνοντας τη μνήμη, τη λειτουργία του εγκεφάλου, την υγεία των οστών, τη ζωτικότητα των οργάνων και μειώνοντας τη φλεγμονή σε ολόκληρο το σώμα. Το πείραμα θεωρείται το πιο πειστικό μέχρι σήμερα παράδειγμα αντιστροφής της βιολογικής γήρανσης σε πρωτεύοντα θηλαστικά, δηλαδή σε είδη που βρίσκονται πολύ κοντά στον άνθρωπο.
Η έρευνα εστιάζει στα μεσεγχυματικά προγονικά κύτταρα (MPCs) – κύτταρα που υπάρχουν στον μυελό των οστών και στους συνδετικούς ιστούς και λειτουργούν ως μηχανισμός ανανέωσης του οργανισμού. Με την πάροδο του χρόνου, τα κύτταρα αυτά φθείρονται, παύουν να διαιρούνται και αρχίζουν να εκκρίνουν φλεγμονώδη μόρια που επιταχύνουν τη διαδικασία της γήρανσης.
Οι Κινέζοι επιστήμονες τροποποίησαν τα MPCs ώστε να διατηρούν μόνιμα ενεργό το FOXO3, μια πρωτεΐνη–ρυθμιστή που ελέγχει την επιδιόρθωση του DNA, την αντιοξειδωτική άμυνα και την αντοχή στο κυτταρικό στρες. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία των λεγόμενων SRCs (senescence-resistant cells) – κυττάρων ανθεκτικών στη φθορά του χρόνου.
Τα ενισχυμένα αυτά κύτταρα εγχύθηκαν σε ηλικιωμένους μακάκους ηλικίας αντίστοιχης με ανθρώπους 60–70 ετών. Μετά από μερικούς μήνες, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι οι πίθηκοι παρουσίαζαν εντυπωσιακές βελτιώσεις στη μνήμη, στη φυσική δραστηριότητα και στη συνολική φυσιολογία τους.
Αναζωογόνηση εγκεφάλου, οστών και οργάνων
Οι πίθηκοι που έλαβαν τη θεραπεία διατήρησαν την οστική τους πυκνότητα, γεγονός που δείχνει αντιστροφή της οστεοπόρωσης. Σε τεστ μνήμης και προσανατολισμού, τα ζώα έδειξαν καλύτερες επιδόσεις από συνομήλικα που δεν υποβλήθηκαν στη θεραπεία. Παράλληλα, οι δείκτες φλεγμονής στο αίμα έπεσαν σημαντικά, ενώ οι ιστοί σε εγκέφαλο, ήπαρ και αναπαραγωγικά όργανα παρουσίασαν νεανικά χαρακτηριστικά.
«Βλέπουμε καθαρές ενδείξεις αναζωογόνησης», δήλωσε ο επικεφαλής ερευνητής Shi Wang, προσθέτοντας ότι τα αποτελέσματα αποδεικνύουν πως η γήρανση δεν είναι αναπόφευκτη αλλά εν μέρει προγραμματισμένη – και άρα μπορεί να αναστραφεί.
Το FOXO3 είναι ένα από τα πιο μελετημένα «γονίδια της μακροζωίας». Στην ύδρα, έναν υδρόβιο οργανισμό που θεωρείται βιολογικά αθάνατος, το γονίδιο παραμένει διαρκώς ενεργό, διατηρώντας τα βλαστοκύτταρα αθάνατα. Στους ανθρώπους, παραλλαγές του FOXO3 έχουν βρεθεί πιο συχνά σε υπεραιωνόβιους, κάτι που έκανε τους επιστήμονες να το χαρακτηρίσουν ως «γενετική υπογραφή της μακροζωίας».
Η κινεζική ομάδα αξιοποίησε αυτή τη γνώση για να ενισχύσει την ανθεκτικότητα των κυττάρων. Τα ενισχυμένα SRCs απελευθερώνουν εξωσώματα – μικροσκοπικά «πακέτα» πρωτεϊνών και RNA – που μεταφέρουν σήματα αναζωογόνησης σε άλλα κύτταρα του οργανισμού, λειτουργώντας σαν «αγγελιοφόροι της νεότητας».
Πρόκειται για την πρώτη φορά που τέτοιου είδους αντιγηραντική παρέμβαση αποδίδει σε πρωτεύοντα θηλαστικά. Μέχρι σήμερα, ανάλογες προσπάθειες είχαν επιτυχία μόνο σε ποντίκια. Οι ειδικοί θεωρούν πως το επίτευγμα αυτό γεφυρώνει το χάσμα ανάμεσα στα πειράματα σε μικρά ζώα και στις εφαρμογές σε ανθρώπους.
Αν επιβεβαιωθεί και σε κλινικές δοκιμές, η μέθοδος αυτή θα μπορούσε να ανοίξει τον δρόμο για θεραπείες που καθυστερούν ή αντιστρέφουν τη βιολογική γήρανση, αντιμετωπίζοντας τη ρίζα πολλών ασθενειών – από την οστεοπόρωση και την απώλεια μνήμης μέχρι τις καρδιοπάθειες και τον διαβήτη.
Προοπτικές και προβληματισμοί
Παρά τον ενθουσιασμό, οι ερευνητές προειδοποιούν ότι απαιτείται προσοχή. Δεν είναι ακόμη γνωστό αν η επίδραση είναι μόνιμη, αν χρειάζεται επαναληπτικές θεραπείες ή ποιες μπορεί να είναι οι παρενέργειες της συνεχούς ενεργοποίησης του FOXO3. Παράλληλα, το ηθικό και ρυθμιστικό πλαίσιο για τέτοιες γονιδιακές παρεμβάσεις στους ανθρώπους παραμένει θολό.
Ωστόσο, η κατεύθυνση είναι σαφής: η γήρανση αντιμετωπίζεται πλέον ως βιολογική διαδικασία που μπορεί να ελεγχθεί, όχι ως μοιραία κατάληξη. Η μελέτη των Κινέζων ερευνητών ανοίγει έτσι ένα νέο πεδίο — αυτό της «ιατρικής της αναζωογόνησης».
Σε μια εποχή όπου οι κοινωνίες γερνούν και τα συστήματα υγείας πιέζονται, η δυνατότητα να επιβραδύνουμε ή να αναστρέψουμε τη γήρανση θα μπορούσε να αποτελέσει επανάσταση. Αν το FoxO3 αποδειχθεί ασφαλές και αποτελεσματικό σε ανθρώπους, τότε δεν θα μιλάμε απλώς για αύξηση του προσδόκιμου ζωής — αλλά για αναβάθμιση της ίδιας της ζωής.
Όπως έγραψε χαρακτηριστικά ένας από τους συντάκτες του Cell, «η επιστήμη δεν υπόσχεται αθανασία· υπόσχεται, όμως, να χαρίσει χρόνο».
Η επιστήμη, άλλοτε παγιδευμένη ανάμεσα στη θεραπεία και την ελπίδα, δείχνει πλέον ικανή να ξαναγράψει τον ίδιο τον χρόνο. Και το ερώτημα δεν είναι πια αν μπορούμε να νικήσουμε τη γήρανση, αλλά αν θα είμαστε έτοιμοι να ζήσουμε για πάντα.
