Στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο, παρά την προσωρινή ύφεση σε επίπεδο δημόσιων ανακοινώσεων σχετικά με την πόντιση του υποθαλάσσιου καλωδίου GSI, τις γεωπολιτικές προεκτάσεις του τουρκικού χωροταξικού χάρτη για το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο και την αναμονή της δημοσιοποίησης του χάρτη οριοθέτησης των θαλάσσιων πάρκων, οι εξελίξεις στο ενεργειακό πεδίο δεν έχουν ανασταλεί. Αντιθέτως, τρεις συγκεκριμένες κινήσεις επιβεβαιώνουν την αδιάκοπη κινητικότητα στη γεωοικονομική ζώνη επιρροής της Ελλάδας.
Πρώτον, βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία οριοθέτησης νέων ερευνητικών θαλασσοτεμαχίων νοτίως της Πελοποννήσου και της Κρήτης, με στόχο την ανακάλυψη υδρογονανθράκων, ύστερα από το ανανεωμένο ενδιαφέρον του πετρελαϊκού κολοσσού CHEVRON. Δεύτερον, η Λιβύη προκήρυξε διαγωνισμό για την παραχώρηση 22 νέων τεμαχίων – χερσαίων και θαλάσσιων – προς διεθνείς ενεργειακούς παίκτες για ερευνητική δραστηριότητα. Τρίτον, υπογράφηκε μνημόνιο κατανόησης (MoU) μεταξύ της τουρκικής κρατικής πετρελαϊκής εταιρείας ΤΡΑΟ και της λιβυκής NOC, για την εκτέλεση σεισμικών ερευνών στον θαλάσσιο χώρο της Λιβύης.
Η πρώτη κίνηση αφορά την CHEVRON, η οποία δεν απέσυρε ποτέ το αρχικό της ενδιαφέρον για συμμετοχή σε ερευνητικά προγράμματα στο Ιόνιο και στο νότιο τμήμα της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Τον Αύγουστο του 2024, η εταιρεία υπέβαλε έγγραφο αίτημα για νέες περιοχές νοτιοδυτικά της Κρήτης, το οποίο έγινε αποδεκτό τον Ιανουάριο του 2025 από το ελληνικό Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Ενεργοποιήθηκε έτσι η διαδικασία που προβλέπεται από τον Νόμο 4001/2011, και προκηρύχθηκε ο σχετικός διαγωνισμός, με δημοσίευση στην Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ώστε να ενημερωθούν και άλλοι δυνητικοί ενδιαφερόμενοι.
Σύμφωνα με το θεσμικό πλαίσιο, εάν εντός 90 ημερών δεν προκύψει ανταγωνιστική προσφορά, τα θαλασσοτεμάχια θα παραχωρηθούν στην CHEVRON, υπό την προϋπόθεση της πλήρωσης των όρων του διαγωνισμού. Στον σχετικό χάρτη (σχήμα 1), τα αιτούμενα τεμάχια αποτυπώνονται με κίτρινο χρώμα. Ιδιαίτερη σημασία αποκτά η παρατήρηση ότι το δυτικότερο από αυτά επικαλύπτει τμήμα ήδη παραχωρημένου τεμαχίου στην EXXON, συγκεκριμένα την περιοχή που επισημαίνεται ως «τμήμα Α» με σταυρωτή διαγράμμιση.
Ωστόσο, ο χάρτης της ΕΔΕΥΕΠ (σχήμα 2) επιβεβαιώνει ότι το τμήμα αυτό είχε αποδεσμευτεί από την EXXON, όπως προβλέπεται από τη νομοθεσία. Με την πάροδο συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος, οι εταιρείες υποχρεούνται να αποδεσμεύσουν περιοχές όπου δεν εκδηλώνεται επενδυτικό ενδιαφέρον. Έτσι, από την αρχική παραχώρηση των 19.868 τετρ. χλμ., εκτιμάται ότι αποδεσμεύθηκαν περίπου 5.000 τετρ. χλμ. Ορισμένοι μελετητές επισημαίνουν ότι η απουσία ισχυρής παρουσίας πετρελαϊκής εταιρείας στα αποδεσμευμένα τεμάχια μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλον ευάλωτο σε παραβιάσεις, ιδίως σε μια περιοχή όπως η λιβυκή θάλασσα, όπου εκκρεμεί η οριοθέτηση ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας.
Η δεύτερη εξέλιξη αφορά τον διαγωνισμό που προκήρυξε η Λιβύη στις 3 Μαρτίου 2025, για 22 τεμάχια ερευνών – 11 χερσαία και 11 θαλάσσια. Όπως φαίνεται στον χάρτη (σχήμα 3), τα θαλάσσια τεμάχια 10, 14 και 15 παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον, καθώς στο βόρειο όριό τους συναντούν τη μέση γραμμή Ελλάδας–Λιβύης, όπως έχει μονομερώς χαραχθεί από την ελληνική πλευρά βάσει του Ν. 4001/2011. Η ακριβής χάραξη των τεμαχίων δείχνει ότι η Λιβύη δεν αγνοεί αυτή τη γραμμή και δεν την προσβάλλει, παρότι διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με την Τουρκία. Επιπλέον, η χάραξη αυτή συμπεριλαμβάνει την επήρεια της νήσου Γαύδου και μικρότερων νησιών όπως η Σχίζα, για τα οποία στο παρελθόν η Λιβύη είχε εκφράσει ενστάσεις.
Αν και η Λιβύη έχει υπογράψει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), δεν την έχει ακόμη επικυρώσει. Παρ’ όλα αυτά, η γεωγραφική τοποθέτηση των συγκεκριμένων τεμαχίων αφήνει περιθώριο αισιοδοξίας ότι οι ερευνητικές δραστηριότητες που ενδέχεται να αναπτυχθούν εκεί δεν πρόκειται να προσβάλουν ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα ή να προκαλέσουν νέα ένταση στην περιοχή.
Η τρίτη κίνηση ανήκει στην Τουρκία, η οποία έσπευσε να υπογράψει μνημόνιο συνεργασίας με την κρατική εταιρεία πετρελαίων της Λιβύης (NOC) για διεξαγωγή σεισμικών ερευνών σε τέσσερις θαλάσσιες περιοχές. Το γεωφυσικό σκάφος ORUC REIS, το οποίο είχε ολοκληρώσει πρόγραμμα ερευνών στα ανοιχτά της Σομαλίας, προβλέπεται να αναλάβει το έργο αυτό. Οι περιοχές αυτές τοποθετούνται πλησίον της μέσης γραμμής Ελλάδας–Λιβύης, επιτείνοντας τον προβληματισμό για τις επόμενες κινήσεις της Άγκυρας.
Εντύπωση προκάλεσε όχι μόνο ο χάρτης που συνοδεύει το MoU, αλλά και η φωτογραφία από την αίθουσα υπογραφής, όπου διακρίνεται αναρτημένος δεύτερος χάρτης, του οποίου το περιεχόμενο χαρακτηρίζεται από μελετητές ως προκλητικό. Με δεδομένο το ιστορικό της Τουρκίας σε ζητήματα αναθεώρησης διεθνών συνθηκών και αμφισβήτησης εθνικών συνόρων, το περιεχόμενο αυτών των χαρτών χρήζει περαιτέρω ανάλυσης, καθώς μπορεί να υποκρύπτει διεκδικήσεις ή στρατηγικές διείσδυσης στην περιοχή.
Κατά τη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 26 Ιουνίου 2025, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιβεβαίωσε εκ νέου ότι το τουρκολιβυκό μνημόνιο του 2019 είναι παράνομο και ανυπόστατο, τονίζοντας ότι δεν μπορεί να παραγάγει έννομα αποτελέσματα. Υπενθυμίστηκε με σαφήνεια προς την Τουρκία και τη Λιβύη ότι καμία απόπειρα οριοθέτησης βάσει του εν λόγω μνημονίου δεν αναγνωρίζεται από την Ε.Ε.
Η αθροιστική ανάγνωση των ανωτέρω κινήσεων αποκαλύπτει μια περιπλοκή που δεν περιορίζεται στο τεχνικό επίπεδο των ερευνών ή των συμβολαίων, αλλά εκτείνεται στο πεδίο της πολιτικής, της στρατηγικής και των γεωοικονομικών ανταγωνισμών. Η Ελλάδα καλείται να παραμείνει σε υψηλή εγρήγορση, αξιοποιώντας τη στήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τη δυναμική εμπλοκή των διεθνών πετρελαϊκών σχημάτων και το ισχύον διεθνές δίκαιο, σε μια γεωγραφική περιοχή που εξακολουθεί να παραμένει ενεργό επίκεντρο αντιπαραθέσεων και διεκδικήσεων. Οι επόμενες κινήσεις των εμπλεκομένων αναμένονται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όπως και η ανάλυση των χαρτών που αναδύονται σταδιακά ως εργαλεία πολιτικής εξουσίας.
