Η λέξη “ελευθερία” υπήρξε για αιώνες το πιο πολύτιμο νόμισμα της ανθρώπινης ύπαρξης. Απρόβλεπτη, εύθραυστη, αλλά και υπερπολύτιμη, δεν εξασφαλίστηκε ποτέ οριστικά – κατακτήθηκε, χάθηκε, και ξανακερδήθηκε. Όμως αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι διαφορετικό. Η ελευθερία δεν απειλείται από όπλα, από εχθρικούς στρατούς ή από δικτάτορες. Απειλείται από κάτι που παρουσιάζεται ως πρόοδος. Ως διευκόλυνση. Ως φυσική εξέλιξη. Η τεχνολογική κανονικότητα του 21ου αιώνα φέρνει μια νέα μορφή υποδούλωσης, πιο ήσυχη, πιο αόρατη και – γι’ αυτό – πιο επικίνδυνη από κάθε προηγούμενη.
Το 2020 ήταν το σημείο καμπής. Δεν χρειάζεται μεγάλη αναδρομή, μόνο λίγη εντιμότητα. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, ολόκληρες κοινωνίες τέθηκαν σε καθεστώς απομόνωσης. Παγκοσμίως, οι πολίτες υποχρεώθηκαν να αναστείλουν την κίνηση, την εργασία, την ανθρώπινη επαφή και, τελικά, τη λογική τους. Υποτάχθηκαν σε μία μαζική, σχεδόν υπνωτική, αποδοχή εντολών που βασίζονταν περισσότερο στον φόβο και λιγότερο στη γνώση. Όλα παρουσιάστηκαν ως “έκτακτα μέτρα για το κοινό καλό”. Η μνήμη, όμως, είναι επίμονη: εκείνη η εποχή δεν έληξε ποτέ πραγματικά. Απλώς αναβαθμίστηκε.
Η πανδημία δεν ήταν απλώς μια κρίση. Ήταν το πείραμα. Και το πρόπλασμα ενός σχεδίου που είχε ήδη ξεκινήσει να μορφοποιείται στις σκιές των κυβερνητικών και εταιρικών μηχανισμών. Το όνομά του; Ψηφιακή ταυτότητα. Προσωπικός Αριθμός. Gov ID. Όποια μορφή κι αν πάρει, η ουσία είναι μία: η πλήρης ψηφιακή ενοποίηση κάθε πτυχής της ζωής του πολίτη σε ένα αναγνωριστικό προφίλ. Ένα μοναδικό, αδιαπραγμάτευτο ψηφιακό κουτί, που καθορίζει όχι μόνο ποιος είσαι, αλλά τι έχεις δικαίωμα να κάνεις.
Η τεχνολογική υποδομή που οικοδομείται παρουσιάζεται ως «ευφυής διακυβέρνηση». Υπόσχεται απλότητα, διαφάνεια, καταπολέμηση της γραφειοκρατίας. Στην πραγματικότητα, όμως, διαμορφώνει ένα νέο πλαίσιο ύπαρξης, όπου η ανθρώπινη ιδιότητα υποχωρεί μπροστά στην αριθμητική αναγνώριση. Οι ψηφιακές ταυτότητες, συνδεδεμένες με βιομετρικά δεδομένα, με τραπεζικές κινήσεις, με ιατρικά ιστορικά και κοινωνική συμπεριφορά, γίνονται το «κλειδί» όχι για να ανοίγεις πόρτες, αλλά για να συνεχίσεις να υπάρχεις.
Η ζωή μας ενοποιείται γύρω από αυτό το προφίλ. Οποιαδήποτε απόκλιση από τα προβλεπόμενα – υγειονομικά, πολιτικά, καταναλωτικά ή κοινωνικά – καταγράφεται, αξιολογείται και εν τέλει επιφέρει συνέπειες. Ο “αντιδραστικός” δεν χρειάζεται πλέον να διωχθεί. Αρκεί να του μπλοκαριστεί ο λογαριασμός. Να μη μπορεί να αγοράσει. Να μην ταξιδέψει. Να του απαγορευτεί η είσοδος σε βασικές υπηρεσίες. Όλα ήσυχα, χωρίς αστυνομία, χωρίς δικαστήρια. Ο κώδικας είναι ο δικαστής. Η πλατφόρμα, ο δεσμοφύλακας.
Στην πραγματικότητα, η ψηφιακή ταυτότητα δεν είναι εργαλείο. Είναι πύλη. Και πίσω από αυτή την πύλη απλώνεται ένας μηχανισμός ελέγχου που δεν έχει ιστορικό προηγούμενο. Γιατί ποτέ πριν δεν μπορούσε μια εξουσία να έχει τέτοια εξαντλητική εικόνα του πολίτη: τις κινήσεις του, τις απόψεις του, την υγειονομική του κατάσταση, τις καταναλωτικές του προτιμήσεις, τη γεωγραφική του θέση, το κοινωνικό του δίκτυο.
Το επόμενο στάδιο λέγεται Κεντρικά Ψηφιακά Νομίσματα – CBDC. Οικονομίες χωρίς μετρητά, χωρίς ανωνυμία, χωρίς ιδιωτικότητα. Η κάθε συναλλαγή θα ελέγχεται και θα επιτρέπεται μόνο αν πληρούνται τα κριτήρια. Ο πολίτης δεν θα “κατέχει” χρήμα. Θα του αποδίδεται – υπό όρους. Τα αγαθά δεν θα είναι εγγυημένα. Θα είναι επιδοτούμενα – υπό προϋποθέσεις. Το κράτος θα μπορεί να περιορίζει, να παγώνει, να ακυρώνει. Όχι επειδή το αποφάσισε κάποιος γραφειοκράτης, αλλά επειδή το προβλέπει ο αλγόριθμος.
Ποιος θα κρίνει τι είναι αποδεκτό και τι όχι; Τι θεωρείται “σωστό” φαγητό; Πόσα λίτρα βενζίνης δικαιούσαι; Σε ποιον γιατρό μπορείς να πας; Το σύστημα θα αποφασίζει. Και εσύ θα οφείλεις να συμφωνείς. Γιατί αν δεν συμφωνείς, δεν θα υπάρχεις ψηφιακά. Και άρα, δεν θα υπάρχεις καθόλου.
Η υγειονομική κρίση απλώς εγκαινίασε αυτή τη λογική. Ο υποχρεωτικός εμβολιασμός, το ψηφιακό πιστοποιητικό, τα μέτρα μετακίνησης, ήταν η αρχή μιας εποχής όπου η ελευθερία γίνεται συνάρτηση υπακοής. Ποιος δεν θυμάται το “δεν μπορείς να ταξιδέψεις χωρίς το pass”; Το “δεν έχεις πρόσβαση χωρίς το QR”; Αυτά τα φαινόμενα ήταν οι πρώτες δοκιμές του νέου κόσμου. Και αν σήμερα τα βλέπουμε να υποχωρούν, είναι γιατί έπαιξαν τον ρόλο τους: εδραίωσαν την ιδέα ότι μπορείς να έχεις ή να χάνεις δικαιώματα, ανάλογα με τη “συμμόρφωσή” σου.
Η κοινωνία του αύριο δεν θα είναι αυταρχική με την παραδοσιακή έννοια. Θα είναι “έξυπνη”. Και γι’ αυτό, ακριβώς, πιο επικίνδυνη. Δεν θα σε απειλεί, θα σε προτρέπει. Δεν θα σε φυλακίζει, θα σε “προστατεύει”. Θα μιλάει για βιωσιμότητα, για υγεία, για δικαιοσύνη. Θα λέει “είναι για το καλό σου”. Και ακριβώς εκεί θα κρύβεται ο εφιάλτης. Γιατί όταν ο πολίτης αποδέχεται την πλήρη επιτήρηση για χάρη του “καλού του”, τότε η φυλακή γίνεται σπίτι του. Και δεν θα θέλει να βγει.
Το κοινωνικό σκορ, ήδη ενεργό στην Κίνα, δεν είναι μακριά. Ψηφιακή βαθμολόγηση της συμπεριφοράς, των απόψεων, των επαφών. Αν έχεις καλό σκορ, έχεις πρόσβαση. Αν όχι, έχεις απώλειες. Οι φίλοι σου, τα likes σου, τα άρθρα που διαβάζεις, όλα καταγράφονται. Και όλα μπορούν να αξιολογηθούν. Όχι από ανθρώπους, αλλά από πλατφόρμες, που μαθαίνουν τι είναι “ορθό” και τι όχι, με βάση τον παγκόσμιο κανόνα συμμόρφωσης.
Οι ελίτ, εννοείται, θα εξαιρούνται. Όπως πάντα. Θα ζουν σε «ζώνες προνομίων», θα έχουν δυνατότητα παράκαμψης. Οι νόμοι είναι για τους άλλους. Οι τεχνολογίες διαχωρίζουν, δεν εξισώνουν. Οι ισχυροί θα έχουν δικαιώματα. Οι υπάκουοι, μόνο υποχρεώσεις.
Το πιο τραγικό, όμως, είναι ότι όλα αυτά ετοιμάζονται όχι εν κρυπτώ, αλλά φανερά. Συζητιούνται ως «καινοτομίες». Χρηματοδοτούνται από κρατικούς και υπερεθνικούς θεσμούς. Υιοθετούνται από κυβερνήσεις με τη ρητορική της “ψηφιακής μετάβασης”. Όποιος τα αμφισβητεί, θεωρείται “συνωμοσιολόγος”, “οπισθοδρομικός”, “εχθρός της προόδου”. Η κοινωνία δεν αντιδρά. Γιατί έχει ήδη εξαντληθεί από τον φόβο, την κόπωση, την αβεβαιότητα.
Ο άνθρωπος, πλέον, δεν έχει αξία επειδή υπάρχει, αλλά επειδή συμμορφώνεται. Η φωνή δεν έχει σημασία αν δεν είναι σύμφωνη. Η μνήμη διαγράφεται, γιατί ενοχλεί. Η σκέψη περιορίζεται, γιατί απειλεί. Η προσωπικότητα αντικαθίσταται από το προφίλ. Εκεί που κάποτε υπήρχε άνθρωπος, τώρα υπάρχει ένας QR κωδικός.
Η κρίσιμη απόφαση δεν είναι για αύριο. Είναι για τώρα. Η αποδοχή του Προσωπικού Αριθμού δεν είναι τεχνική λεπτομέρεια. Είναι το τέλος του αυτοπροσδιορισμού. Η στιγμή που κάποιος παραχωρεί όχι μόνο τα δεδομένα του, αλλά και το δικαίωμα να αποφασίζει για τη ζωή του. Κι αυτό, δεν ανακαλείται εύκολα.
Η ιστορία δεν γράφεται πια με αίμα. Γράφεται με δεδομένα. Και η ελευθερία δεν θα καταργηθεί με πραξικόπημα. Θα αποσυρθεί με υπογραφή. Θα παραδοθεί με κωδικό πρόσβασης.
Μέσα σ’ αυτή τη σιωπηλή κατοχή, η αντίσταση δεν είναι πολυτέλεια. Είναι χρέος. Όχι με κραυγές, αλλά με στάση. Με συνείδηση. Με άρνηση να ξεχάσουμε ότι είμαστε κάτι περισσότερο από καταναλωτές, κάτι περισσότερο από IP διευθύνσεις, κάτι περισσότερο από αλγοριθμικά προφίλ.
Γιατί στο τέλος, η πιο απλή ερώτηση θα είναι και η πιο αμείλικτη:
Εσύ ποιος είσαι; Άνθρωπος ή αριθμός;
