Ελλάδα: Στις 27 Μαΐου 2025, το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενέκρινε κανονισμό για τη δημιουργία του Μέσου Δράσης για την Ασφάλεια στην Ευρώπη (Security Action for Europe, SAFE, ένα φιλόδοξο χρηματοδοτικό εργαλείο ύψους 150 δισεκατομμυρίων ευρώ, με τη μορφή χαμηλότοκων δανείων. Στόχος του SAFE είναι η ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας των κρατών-μελών μέσω κοινών προμηθειών, με έμφαση σε προτεραιότητες που θα ενδυναμώσουν την ευρωπαϊκή αμυντική ετοιμότητα. Το πρόγραμμα αποσκοπεί στην ταχεία ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης, με επενδύσεις μεγάλης κλίμακας για την αύξηση της παραγωγικής ικανότητας, την κάλυψη κενών και τη διασφάλιση της έγκαιρης διαθεσιμότητας αμυντικού εξοπλισμού. Παράλληλα, προβλέπεται στήριξη της αμυντικής βιομηχανίας της Ουκρανίας, ενισχύοντας τη συνεργασία σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Το SAFE αποτελεί μέρος του ευρύτερου σχεδίου αμυντικών δαπανών ύψους 800 δισεκατομμυρίων ευρώ έως το 2030, γνωστού ως ReArm Europe, και είναι ανοιχτό σε συμμετοχή τρίτων χωρών. Χώρες της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών και του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου, όπως η Ισλανδία, το Λιχτενστάιν, η Νορβηγία και η Ελβετία, καθώς και υποψήφιες για ένταξη χώρες, όπως η Τουρκία, μπορούν να συμμετάσχουν. Επιπλέον, το Ηνωμένο Βασίλειο, που διατηρεί εταιρική σχέση με την ΕΕ για θέματα άμυνας και ασφάλειας, και οι ΗΠΑ με τον Καναδά, στο πλαίσιο της διατλαντικής συνεργασίας και διαλειτουργικότητας με το ΝΑΤΟ, έχουν επίσης δυνατότητα συμμετοχής. Οι συμβάσεις προμηθειών ορίζουν ότι το κόστος συστατικών από χώρες εκτός ΕΕ, ΕΖΕΣ-ΕΟΧ και Ουκρανίας δεν θα υπερβαίνει το 35% του συνολικού κόστους των κατασκευαστικών μερών του τελικού προϊόντος.
Ο κανονισμός υιοθετήθηκε με ειδική πλειοψηφία, επικαλούμενος έκτακτες περιστάσεις, παρά το γεγονός ότι αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας απαιτούν συνήθως ομοφωνία. Η Ελλάδα, αντιμέτωπη με τη σύμφωνη γνώμη 26 κρατών-μελών, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου, δεν μπόρεσε να εμποδίσει την έγκριση. Η διαδικασία είχε δρομολογηθεί πολύ πριν τη συνεδρίαση του Συμβουλίου, υποδεικνύοντας ότι οι πολιτικές ενέργειες αποτροπής έπρεπε να είχαν γίνει νωρίτερα. Η συμμετοχή τρίτων χωρών προϋποθέτει διμερείς συμφωνίες με την ΕΕ, οι οποίες θα εγκρίνονται ομόφωνα, ενώ η συμμετοχή εταιρειών και οντοτήτων θα αξιολογείται με βάση τα συμφέροντα άμυνας και ασφάλειας της ΕΕ και των κρατών-μελών. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέφρασε αντίθεση στη χρήση ειδικής πλειοψηφίας, θεωρώντας ότι παρακάμπτεται από τη διαδικασία εφαρμογής.
Ο Πρόεδρος της Κύπρου, Νίκος Χριστοδουλίδης, δήλωσε ότι η Λευκωσία θα αξιοποιήσει το SAFE σε συνδυασμό με την πρόσφατη απόφαση των ΗΠΑ για πρόσβαση της Κύπρου σε αμερικανικό στρατιωτικό υλικό και την αναπτυσσόμενη κυπριακή αμυντική βιομηχανία. Το πρόγραμμα θα υποστηρίξει την αναβάθμιση αμυντικών υποδομών, όπως το ναυτικό βάση στο Μαρί και το αεροδρόμιο της Πάφου, αξιοποιώντας δανειοδοτικές δυνατότητες μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Αναφερόμενος στην Τουρκία, ο κ. Χριστοδουλίδης τόνισε ότι η συμμετοχή τρίτων χωρών εξαρτάται από διμερείς συμφωνίες που απαιτούν ομοφωνία.
Η Τουρκία, έχοντας αναπτύξει σημαντικά την αμυντική της βιομηχανία τις τελευταίες δεκαετίες, διαθέτει σήμερα αυτονομία που ξεπερνά το 75%, καλύπτοντας τις εθνικές της ανάγκες χωρίς εξάρτηση από ξένους προμηθευτές, εκτός από ορισμένες τεχνολογίες αιχμής. Με έσοδα 7,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2024 από εξαγωγές, η τουρκική αμυντική βιομηχανία αποτελεί κερδοφόρο τομέα με διεθνή παρουσία, ιδιαίτερα σε μη επανδρωμένα αεροσκάφη, τεθωρακισμένα οχήματα και πυροβόλα. Συνεργάζεται με χώρες όπως η Βραζιλία, η Γαλλία, η Ινδονησία, το Πακιστάν και η Σαουδική Αραβία, ενώ διατηρεί δομημένες σχέσεις με την Ιταλία, τη Γερμανία, την Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Η Τουρκία αναμένεται να επιδιώξει χρηματοδότηση από το SAFE μέσω κοινοπραξιών με ευρωπαϊκούς εταίρους, αν και η αξιολόγηση συμμετοχής εταιρειών θα είναι κρίσιμη για την προστασία των συμφερόντων της ΕΕ.
Η υιοθέτηση του κανονισμού με ειδική πλειοψηφία προκάλεσε ανησυχίες, καθώς παρακάμπτει την ομοφωνία σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας, πρακτική που ορισμένα μεγάλα κράτη-μέλη υποστηρίζουν για να υπερκεράσουν αντιρρήσεις μικρότερων χωρών. Η διαδικασία αυτή εγείρει ερωτήματα για το μέλλον της ομοφωνίας στην ΕΕ και τις επιπτώσεις σε κράτη όπως η Ελλάδα και η Κύπρος, ιδιαίτερα σε ζητήματα που αφορούν την Τουρκία.
