Ο αθλητισμός αποτελεί μία από τις εκφράσεις της αρμονικής συνύπαρξης του κοσμογονικού ζεύγους δυνάμεων -σύμφωνα με τον Εμπεδοκλή-, Φιλότης και Νείκος.
Η Φιλότης είναι η αγάπη, ο έρωτας που ωθεί στη συνένωση, ενώ το Νείκος, το μίσος που οδηγεί στη διασπορά και τη διάλυση. Στην ολυμπιακή θρησκεία οι δυνάμεις αυτές προσωποποιούνταν στην Αφροδίτη, τη θεά του έρωτα, και στον Άρη, θεό του πολέμου.
Κόρη τους ήταν η Αρμονία, που διέπει το σύμπαν. Εάν επικρατούσε είτε η μία είτε η άλλη δύναμη, το αποτέλεσμα θα ήταν και στις δύο περιπτώσεις η καταστροφή. Η σύγκρουση της φιλότητος και του νείκους παρατηρείται σε κάθε πτυχή του έμβιου και άβιου κόσμου. Τα ουράνια σώματα συγκρατούνται ελκόμενα και απωθούνται περιστρεφόμενα. Σε κοινωνικό επίπεδο, η συλλογικότητα δεν αποκλείει την ατομική δράση. Στον ψυχισμό μας, αντικρουόμενες επιθυμίες και αμφιθυμικά συναισθήματα συντελούν στην ανάπτυξη νευρώσεων.
Το γοητευτικό σε αυτή την αγαστή τάξη των πραγμάτων είναι η ελευθερία, που διαθέτει ο άνθρωπος, για να συμμετάσχει στο παιχνίδι των ανώτερων αυτών δυνάμεων και να ανατρέπει την έκβασή του.
Ο αγώνας είναι μία λέξη που χρησιμοποιήθηκε ευρέως ήδη από την αρχαιότητα, για να εκφράσει ακριβώς αυτή την κραταιά σύλληψη του ελληνικού πνεύματος, πως ο κόσμος διέπεται από αλληλοσυγκρουόμενες δυνάμεις. Έτσι, θεσμοθετήθηκαν οι ολυμπιακοί αγώνες, θεατρικοί αγώνες, ρητορικοί αγώνες κ.ο.κ. Δεν είναι τυχαίο που σε κάθε μεγάλο ιερό είχαν κεντρική θέση αθλητικά στάδια και θέατρα.
Γιατί και οι τραγωδίες συντίθενται με πυρήνα μία σύγκρουση δύο αντιθετικών δυνάμεων- Νόμων, συνήθως θεϊκών και ανθρώπινων. Αυτό που είναι καλό για έναν θεϊκό νόμο είναι κακό για έναν ανθρώπινο ή και το αντίθετο. Και «ο άνθρωπος, που είναι καταδικασμένος στην Ελευθερία» έχει χρέος να ρυθμίσει τη συμπεριφορά και τη δράση του με τέτοιο τρόπο, ώστε να οδηγηθεί στην κάθαρση.
Αρχίζει να διαγράφεται, επομένως, έκτυπα ο συμβολικός ρόλος και ο θρησκευτικός χαρακτήρας των αγώνων και ιδίως των ολυμπιακών -οι αθλητές αγωνίζονταν, για να τιμήσουν τους θεούς. Η λέξη Αγών με τα χρόνια περιορίστηκε κυρίως στον αθλητισμό.
Σύμφωνα με την ορφική πίστη, ο αθλητής κατέχει την πρώτη βαθμίδα ανάβασης προς το Θείο. Ο αθλητισμός, όμως, ήταν και η έκφραση του ιδανικού της καλοκαγαθίας. Το σώμα είναι ο ναός της ψυχής και πρέπει να το περιποιείσαι αναλόγως.
Ωστόσο, στον αθλητισμό δεν εξασκούμε μόνο το σώμα, αλλά και το πνεύμα, καθώς καλλιεργούνται οι αρετές της ευγενούς άμιλλας, του θεμιτού και καλοήθους ανταγωνισμού, της υπομονής και της επιμονής, αφού μόνο με τη συνεχή εξάσκηση και προσπάθεια κατακτάς τη νίκη, της πειθαρχίας και της αυτοπειθαρχίας, καθώς αφοσιώνεσαι σε έναν υψηλό στόχο, θυσιάζοντας και περιστέλλοντας πάθη, συμπεριφορές και συνήθειες, που λειτουργούν ανασταλτικά στην επίτευξή του, του σεβασμού, του ομαδικού πνεύματος συνεργασίας και φυσικά της αγάπης του Ωραίου, που συνιστά την πεμπτουσία της ζωής.
Συγκρίνοντας προσωπικότητες αθλητών και μη αθλητών υπογραμμίζονται κάποιες διαφορές. Οι αθλητές φαίνεται να έχουν υψηλότερη αυτοπεποίθηση, να είναι λιγότερο αγχώδεις, πιο ανεξάρτητοι, αντικειμενικοί και εξωστρεφείς, αλλά και περισσότερο προσαρμοστικοί, καθώς καλούνται να αποδίδουν σταθερά σε συνθήκες συνεχώς μεταβαλλόμενες. Επιπλέον, το προφίλ της γυναίκας αθλήτριας προσομοιάζει σε εκείνο του μέσου άνδρα και του άνδρα αθλητή παρά με μίας απλής γυναίκας.
Διακατέχεται από διεκδικητικότητα, ανεξαρτησία, αυτάρκεια, κυριαρχία και επιθετικότητα. Οι επιτυχημένοι αθλητές χαρακτηρίζονται από καλύτερη αυτοσυγκέντρωση, υψηλότερη αυτοπεποίθηση, προσανατολισμό στο έργο, θετική σκέψη και ευχέρεια στη χρήση τεχνικών χαλάρωσης -προοδευτική μυϊκή χαλάρωση, διαφραγματική αναπνοή, νοερή απεικόνιση και αυτοδιάλογος.
Σημειώνεται πως οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο της ψυχολογικής προετοιμασίας των αθλητών, είναι ίδιες με εκείνες που εφαρμόζονται στα περισσότερα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα, στην αντιμετώπιση προκλήσεων, αλλά και στρεσογόνων καταστάσεων.
Οι δεξιότητες που αποκτούνται σε έναν τομέα, ιδίως οι ψυχικές, απλώνονται και στους υπόλοιπους τομείς της ζωής μας. Απώτερος στόχος της ψυχολογικής προετοιμασίας δεν είναι μόνο η βελτίωση της απόδοσης, αλλά η δημιουργία ενός αποδοτικού και χαρούμενου ανθρώπου σε όλα τα επίπεδα της ζωής του. Η καλή και η κακή απόδοση έχουν ισχυρότατο ψυχολογικό παράγοντα, κι αυτό διαγράφεται ξεκάθαρα στους αθλητές υψηλού επιπέδου. Όπως διατείνεται και ο
Σημειώνεται πως οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο της ψυχολογικής προετοιμασίας των αθλητών, είναι ίδιες με εκείνες που εφαρμόζονται στα περισσότερα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα, στην αντιμετώπιση προκλήσεων, αλλά και στρεσογόνων καταστάσεων.
Οι δεξιότητες που αποκτούνται σε έναν τομέα, ιδίως οι ψυχικές, απλώνονται και στους υπόλοιπους τομείς της ζωής μας. Απώτερος στόχος της ψυχολογικής προετοιμασίας δεν είναι μόνο η βελτίωση της απόδοσης, αλλά η δημιουργία ενός αποδοτικού και χαρούμενου ανθρώπου σε όλα τα επίπεδα της ζωής του.
Η καλή και η κακή απόδοση έχουν ισχυρότατο ψυχολογικό παράγοντα, κι αυτό διαγράφεται ξεκάθαρα στους αθλητές υψηλού επιπέδου. Όπως διατείνεται και ο Mark Spitz, σε αθλητές τέτοιου επιπέδου η διαφορά μεταξύ νίκης και ήττας είναι 90% ψυχολογική. Οι σωματικές δεξιότητες δε μεταβάλλονται ούτε χάνονται από τη μια στιγμή στην άλλη. Η πλέον ευμετάβλητη συνθήκη είναι η ψυχολογική.
Η φροντίδα σώματος και ψυχής δεν είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Ο εαυτός είναι πρωταρχικώς σωματικός. Είμαστε ψυχοσωματικά όντα. Και, όπως μάς διαβεβαίωνε ο Pierre Marty, η ψυχοσωματική δεν έχει παύλα.
