Σε μια απόφαση που ενδέχεται να έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις για τη διαφάνεια και τη λογοδοσία στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, το Γενικό Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έκρινε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παραβίασε τους κανόνες πρόσβασης σε δημόσια έγγραφα. Ειδικότερα, η Κομισιόν καταδικάστηκε για την άρνησή της να δώσει στη δημοσιότητα τα γραπτά μηνύματα που αντάλλαξαν η πρόεδρός της, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, και ο διευθύνων σύμβουλος της Pfizer, Άλμπερτ Μπούρλα, την περίοδο της πανδημίας.
Η υπόθεση ξεκίνησε έπειτα από αίτημα δημοσιογραφικής πρόσβασης που υπέβαλε το 2023 η εφημερίδα The New York Times, ζητώντας να λάβει γνώση των μηνυμάτων που ανταλλάχθηκαν στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων για τη συμφωνία προμήθειας εμβολίων Covid-19, ύψους 35 δισεκατομμυρίων ευρώ.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστήριξε ενώπιον του Δικαστηρίου ότι τα μηνύματα δεν πληρούσαν τα κριτήρια για να χαρακτηριστούν «επίσημα έγγραφα» και, συνεπώς, δεν καταχωρίστηκαν ποτέ, ούτε υπήρχε λόγος να παραδοθούν. Ωστόσο, το Γενικό Δικαστήριο στο Λουξεμβούργο απέρριψε το επιχείρημα αυτό ως ατεκμηρίωτο, επισημαίνοντας ότι η Επιτροπή απέτυχε να παράσχει εύλογη εξήγηση για την απόρριψη του αιτήματος.
Σε αυστηρό τόνο, η απόφαση αναφέρει ότι «η Επιτροπή δεν μπορεί απλώς να δηλώσει ότι δεν έχει στην κατοχή της τα ζητούμενα έγγραφα, αλλά οφείλει να δώσει σαφείς και αξιόπιστες εξηγήσεις, που να επιτρέπουν στον πολίτη και στο Δικαστήριο να κατανοήσουν τη βάση της απόρριψης».
Η υπόθεση έφερε ξανά στο προσκήνιο τις κατηγορίες περί έλλειψης θεσμικής διαφάνειας στα υψηλότερα κλιμάκια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα μηνύματα μεταξύ φον ντερ Λάιεν και Μπούρλα ήρθαν για πρώτη φορά στο φως μέσα από συνέντευξη της ίδιας στους New York Times το 2021, ωστόσο, η Κομισιόν δεν επιβεβαίωσε ποτέ επισήμως την ύπαρξή τους.
Η επιμονή στην άρνηση για δημοσιοποίηση είχε προκαλέσει κύμα αντιδράσεων από ΜΜΕ, ΜΚΟ και μέλη του Ευρωκοινοβουλίου, τα οποία έκαναν λόγο για “παράθυρο σκιών” στις διαπραγματεύσεις της ΕΕ με τη φαρμακευτική βιομηχανία εν μέσω παγκόσμιας κρίσης.
Σύμφωνα με το Politico, η απόφαση του Δικαστηρίου συνιστά προσωπικό πλήγμα για τη φον ντερ Λάιεν, τη στιγμή που η ίδια έχει δηλώσει πρόθεση να διεκδικήσει δεύτερη θητεία στην ηγεσία της Επιτροπής. Η αμφισβήτηση της διαχειριστικής της διαφάνειας ενδέχεται να αποτελέσει σοβαρό πολιτικό εμπόδιο στην πορεία αυτή.
Η απόφαση δημιουργεί ένα σημαντικό νομικό προηγούμενο όσον αφορά την αντιμετώπιση μηνυμάτων κειμένου ως δημόσια έγγραφα, ανοίγοντας το δρόμο για μεγαλύτερη θεσμική λογοδοσία στην ψηφιακή εποχή. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο στέλνει σαφές μήνυμα ότι ο δίαυλος της επικοινωνίας δεν μπορεί να αποτελεί πρόσχημα για την αποφυγή εποπτείας.
Η Επιτροπή έχει στη διάθεσή της προθεσμία δύο μηνών για να ασκήσει έφεση κατά της απόφασης. Προς το παρόν, δεν έχει προβεί σε επίσημη ανακοίνωση για τις επόμενες κινήσεις της.
Το πολιτικό κόστος, ωστόσο, φαίνεται να έχει ήδη αρχίσει να αποτυπώνεται: ένα ακόμη πλήγμα στην εικόνα της ευρωπαϊκής διακυβέρνησης ως υπόδειγμα λογοδοσίας, σε μια εποχή που οι πολίτες απαιτούν όλο και μεγαλύτερη διαφάνεια – ιδιαίτερα όταν διακυβεύονται δημόσια κονδύλια δισεκατομμυρίων.
