Η πολιτική για τη νησιωτικότητα στην Ελλάδα παραμένει εγκλωβισμένη σε μια ρητορική στήριξης, όπου κυριαρχούν έννοιες όπως η «ίση μεταχείριση» και το «μεταφορικό ισοδύναμο». Ωστόσο, η προσέγγιση αυτή απέχει από έναν σύγχρονο και λειτουργικό ορισμό της νησιωτικότητας, όπως αυτός εφαρμόζεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο και σε άλλες χώρες με αντίστοιχα γεωγραφικά χαρακτηριστικά, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο.
Η ελληνική νησιωτική πολιτική συνεχίζει να εστιάζει περισσότερο σε αποσπασματικά μέτρα και σε θεωρητικές αναφορές, παρά σε μια δομικά συγκροτημένη στρατηγική. Παρότι ο νησιωτικός χώρος της χώρας είναι μοναδικός στην Ευρώπη, αντιμετωπίζεται όχι ως συνεκτικό και δυναμικό σύστημα, αλλά ως σύνολο μεμονωμένων νησιών. Αυτό οδηγεί σε έναν περιορισμένο ορίζοντα σχεδιασμού, χωρίς ουσιαστικό χωρικό υπόβαθρο και χωρίς προοπτική ενιαίας διακυβέρνησης.
Το έλλειμμα στρατηγικής γίνεται ιδιαίτερα εμφανές όταν αναδεικνύεται η ανάγκη για υποδομές, ενεργειακή επάρκεια, μεταφορές, κοινωνική συνοχή ή πράσινη μετάβαση. Κάθε μία από αυτές τις παραμέτρους αντιμετωπίζεται αποσπασματικά και όχι ως μέρος ενός πολυκεντρικού και διαλειτουργικού συστήματος. Η νησιωτικότητα δεν εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο θαλάσσιας πολιτικής, αλλά προσεγγίζεται κατά περίπτωση, ανάλογα με τις πιεστικές ανάγκες ή τις εκάστοτε προτεραιότητες.
Ο νησιωτικός χώρος, ωστόσο, δεν είναι απλώς σύνολο κατοικημένων νησιών. Συνιστά ένα σύνθετο σύστημα, ένα λειτουργικό αρχιπέλαγος, που περιλαμβάνει ροές, δίκτυα, κοινούς πόρους και ενιαίες ανάγκες. Η ανάπτυξη του χώρου αυτού προϋποθέτει όχι μόνο τεχνικές λύσεις, αλλά και ένα συνεκτικό μοντέλο σχεδιασμού, που να συνδέει τις θαλάσσιες, αεροπορικές και χερσαίες διασυνδέσεις, τις ενεργειακές και υδατικές υποδομές, τις κοινές υπηρεσίες logistics, την τουριστική και πολιτισμική ανάπτυξη, τη διαχείριση φυσικών πόρων, ακόμη και την ενίσχυση της κοινωνικής και οικονομικής συνοχής.
Αυτή η προσέγγιση δεν μπορεί να βασίζεται σε διοικητικά όρια ή σε τυπικές κατηγορίες νησιών (π.χ. «Νότιο Αιγαίο», «Βόρειες Σποράδες», «Δωδεκάνησα» κ.λπ.), αλλά οφείλει να εστιάσει στη λειτουργική γεωγραφία του θαλάσσιου χώρου. Η έννοια των «θαλάσσιων λεκανών» αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία διεθνώς, αποτελώντας το πλαίσιο για τον χωρικό σχεδιασμό και τη διακυβέρνηση θαλάσσιων και νησιωτικών περιοχών.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η μετάβαση προς μια ενιαία θαλάσσια πολιτική, βασισμένη σε θαλάσσιες λεκάνες και όχι σε διοικητικά όρια, έχει ήδη ξεκινήσει. Η ολοκληρωμένη διαχείριση θαλάσσιων ζωνών, με συνδυασμό οικολογικών, κοινωνικών, ενεργειακών και μεταφορικών χρήσεων, αποτελεί τον πυρήνα της νέας προσέγγισης. Η Ελλάδα, αν και συμμετέχει σε συναφείς ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες, δεν έχει ενσωματώσει ακόμη αυτή τη λογική στον εθνικό της σχεδιασμό.
Η πρόκληση που τίθεται πλέον είναι η ουσιαστική ανασυγκρότηση της νησιωτικής πολιτικής, με έμφαση στη χωρική και γεωπολιτική ενσωμάτωση των νησιών στα ευρύτερα θαλάσσια συστήματα. Αυτό σημαίνει μετατόπιση από μια πολιτική που αναφέρεται γενικά στα «νησιά» προς μια πολιτική που αναγνωρίζει τα νησιά ως μέρος ενός ενιαίου θαλάσσιου λειτουργικού και παραγωγικού συστήματος.
Μια τέτοια μετάβαση δεν είναι απλώς τεχνική, αλλά βαθιά πολιτική. Σημαίνει αλλαγή παραδείγματος, αλλαγή αρχιτεκτονικής σχεδιασμού και επανεξέταση των μονάδων σχεδιασμού και διακυβέρνησης. Η έννοια της «νησιωτικής περιφέρειας» πρέπει να αντικατασταθεί από την έννοια του «θαλάσσιου συστήματος», στο οποίο τα νησιά αποτελούν λειτουργικούς κόμβους, και όχι απλώς αποδέκτες ενίσχυσης ή εξαιρέσεων από τον γενικό κανόνα.
Η υιοθέτηση αυτής της νέας αντίληψης επιτρέπει όχι μόνο την καλύτερη κατανόηση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι νησιωτικές περιοχές, αλλά και τον σχεδιασμό στοχευμένων πολιτικών που λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες συνδεσιμότητας, ενεργειακής αυτάρκειας, προστασίας του περιβάλλοντος και βιώσιμης ανάπτυξης. Παράλληλα, διαμορφώνει τις προϋποθέσεις για πιο δίκαιη και αποτελεσματική αξιοποίηση των εθνικών και ευρωπαϊκών πόρων.
Η Ελλάδα είναι προικισμένη με έναν αρχιπελαγικό χώρο μοναδικό στην Ευρώπη. Αν αυτός δεν αναγνωριστεί ως ενιαίο λειτουργικό, οικονομικό και πολιτικό σύστημα, θα συνεχίσει να αποτελεί πεδίο αποσπασματικών παρεμβάσεων. Αν όμως αντιμετωπιστεί ως κρίσιμος χώρος ζωής, γεωστρατηγικής θέσης και εθνικής συνοχής, τότε μπορεί να αποτελέσει τον πυρήνα μιας νέας, σύγχρονης πολιτικής για το μέλλον της χώρας.
