Η Μπαομπάο ήταν μόλις 14 ετών όταν πέρασε έξι μήνες σε έναν απομονωμένο χώρο στην επαρχία Χουνάν της Κίνας, πίσω από τις κλειδωμένες πύλες του Lizheng Quality Education School (Σχολείο Ποιοτικής Εκπαίδευσης Λιτζένγκ), ένα από τα δεκάδες λεγόμενα πειθαρχικά σχολεία που υπόσχονται να ‘διορθώσουν’ τους εφήβους που οι οικογένειές τους θεωρούν προβληματικούς.
Σήμερα, στα 19 της, μιλά υπό ψευδώνυμο, φοβούμενη πιθανά αντίποινα. Περιγράφει μια καθημερινότητα γεμάτη βία, φόβο και ταπείνωση. «Κάθε στιγμή ήταν οδυνηρή», λέει. «Οι ξυλοδαρμοί ήταν τόσο άγριοι που για μέρες δεν μπορούσαμε ούτε να καθίσουμε ούτε να κοιμηθούμε ανάσκελα».
Η Μπαομπάο δεν είναι μια μεμονωμένη περίπτωση. Πίσω από τα συνθήματα περί «ποιότητας εκπαίδευσης», «ψυχολογικής αποκατάστασης» και «στρατιωτικής πειθαρχίας», αναδύεται στην Κίνα μια σκιώδης αλλά εξαιρετικά επικερδής βιομηχανία, η οποία εκμεταλλεύεται τον φόβο των γονέων, την κοινωνική πίεση για ακαδημαϊκή επιτυχία και τα θεσμικά κενά εποπτείας. Πρόκειται για τα λεγόμενα πειθαρχικά σχολεία επανεκπαίδευσης εφήβων, δομές που υπόσχονται να διορθώσουν νέους που θεωρούνται ανυπάκουοι, εθισμένοι στο διαδίκτυο, καταθλιπτικοί ή απλώς διαφορετικοί.
Μαρτυρίες πρώην μαθητών, μυστικές βιντεοσκοπήσεις και αστυνομικά έγγραφα αποκαλύπτουν ότι σε αρκετές περιπτώσεις αυτά τα ιδρύματα λειτουργούν όχι ως εκπαιδευτικοί χώροι, αλλά ως κλειστά καθεστώτα βίας, με τεράστια οικονομικά οφέλη για τους διαχειριστές τους.
Ένα δίκτυο κακοποίησης πίσω από την «ποιότητα εκπαίδευσης»
Έρευνα του BBC Eye αποκάλυψε εκτεταμένες καταγγελίες για σωματική, σεξουαλική και ψυχολογική κακοποίηση, καθώς και απαγωγές ανηλίκων, σε τουλάχιστον πέντε σχολεία που συνδέονται με ένα ευρύτερο δίκτυο περίπου δέκα πειθαρχικών ιδρυμάτων σε τέσσερις κινεζικές επαρχίες.
Κεντρική θέση στο δίκτυο αυτό κατέχει ο Λι Ζενγκ, βετεράνος του κινεζικού στρατού, ο οποίος από το 2006 έχει ιδρύσει ή συνδεθεί με πολλαπλές εκπαιδευτικές εταιρείες. Ο Λι διατηρεί σχετικά χαμηλό δημόσιο προφίλ. Το BBC ανέλυσε το δίκτυό του και διαπίστωσε ότι λειτουργεί πειθαρχικά σχολεία σε τέσσερις επαρχίες μέσω ενός σύνθετου συνόλου εταιρειών που είναι εγγεγραμμένες είτε σε αυτόν είτε σε στενούς συνεργάτες του. Τα σχολεία του προωθούν τη στρατιωτική πειθαρχία ως λύση για την «ανυπακοή» των εφήβων, τον εθισμό στο διαδίκτυο, τα ραντεβού και την «ανάρμοστη» συμπεριφορά, για ζητήματα φύλου και σεξουαλικής ταυτότητας. Τα κέντρα του παρουσιάζονται ως κέντρα «ποιοτικής εκπαίδευσης» ή «ψυχολογικής ανάπτυξης νέων», ωστόσο δεν παρέχουν καμία ακαδημαϊκή εκπαίδευση, χρεώνουν δεκάδες χιλιάδες γουάν ανά μαθητή για κύκλους έξι μηνών, λειτουργούν με ελάχιστη έως ανύπαρκτη εποπτεία και κλείνουν ή αλλάζουν όνομα κάθε φορά που ξεσπά δημόσιο σκάνδαλο.
Ο Μου Ζου, ένας εθελοντής με έδρα την Αυστραλία, ο οποίος βοηθά στην καταγραφή καταγγελιών για κακοποίηση, λέει ότι «κάθε φορά που υπάρχει δημόσια κατακραυγή ο Λι Ζενγκ άλλαζε το όνομά του ή άλλαζε νόμιμο εκπρόσωπο». Λέει επίσης ότι οι μαθητές μεταφέρονται με λεωφορεία μεταξύ διαφορετικών χώρων για να αποφύγουν τους ελέγχους.
Σύμφωνα με πρώην συνεργάτες του δικτύου, τα κέρδη στον κλάδο είναι τεράστια. Σε μυστική συνάντηση με υποτιθέμενους επενδυτές από το Χονγκ Κονγκ, διευθυντικό στέλεχος νεοσύστατου σχολείου, που δημιουργήθηκε από πρώην υπαλλήλους του Λι Ζενγκ, μίλησε ανοιχτά για δίδακτρα άνω των 25.000 δολαρίων ετησίως ανά μαθητή. Με εκατοντάδες μαθητές ανά σχολείο, τα έσοδα μπορούν να φτάσουν εκατομμύρια δολάρια τον χρόνο, χωρίς διαφάνεια και χωρίς ουσιαστικό έλεγχο. Η ευθύνη εποπτείας διαχέεται ανάμεσα σε διαφορετικές τοπικές αρχές, καθιστώντας τον έλεγχο εξαιρετικά δύσκολο.
Η ανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης στην Ολλανδία, Δρ Γιτσέν Ράο περιγράφει τον τομέα ως μια σκιώδη βιομηχανία που το κράτος απλά ανέχεται. «Η κοινωνική πίεση για την ακαδημαϊκή επιτυχία των παιδιών παίζει σημαντικό ρόλο στην απόφαση των γονέων — ιδίως μεταξύ των οικογενειών της μεσαίας αστικής τάξης — να στείλουν τα παιδιά τους σε πειθαρχικά σχολεία», σημειώνει η Γιτσέν.
Ένα από τα πιο ανησυχητικά στοιχεία του επιχειρηματικού μοντέλου είναι ο τρόπος εισαγωγής των μαθητών. Μυστικά βίντεο αποκαλύπτουν ότι προσωπικό των σχολείων παριστάνει αστυνομικούς ή κρατικούς αξιωματούχους της ρυθμιστικής αρχής του διαδικτύου, που ισχυρίζονται ότι ο έφηβος εμπλέκεται σε έρευνα. «Αν αυτό δεν πετύχει, τον ακινητοποιούμε και τον βάζουμε στο όχημα», λέει υπάλληλος στο βίντεο. Δεκατρείς πρώην μαθητές δήλωσαν ότι απήχθησαν κυριολεκτικά, με τη συγκατάθεση των γονέων τους, χωρίς να γνωρίζουν πού τους πηγαίνουν.
Μαρτυρίες βίας και σεξουαλικής κακοποίησης
Η Μπαομπάο, όπως προαναφέρθηκε, πρώην μαθήτρια του Lizheng Qyality Education School, περιγράφει ένα καθεστώς συστηματικής τιμωρίας. Ξυλοδαρμούς με σωλήνες και καλάμια, εξαντλητικές στρατιωτικές ασκήσεις, συνεχείς ταπεινώσεις. Δηλώνει ότι δέχθηκε σεξουαλική επίθεση κατά τη διάρκεια σωματικής έρευνας, την οποία περιγράφει ως «βαθιά προσβλητική».
Ακόμη πιο σοκαριστική είναι η περίπτωση Τζανγκ Ενσού, τρανς γυναίκας, ο οποίος μεταφέρθηκε βίαια σε σχολείο του ίδιου δικτύου, σε ηλικία 19 ετών, δηλαδή ενήλικος. Είχε φύγει από το σπίτι λόγω της άρνησης των γονιών του να αποδεχτούν την ταυτότητά του. Κατά τη διάρκεια οικογενειακής επίσκεψης, τρεις άνδρες που ισχυρίστηκαν ότι ήταν αστυνομικοί τον άρπαξαν μπροστά στους γονείς του. Στο σχολείο Shengbo Youth Psychological Development School (Σχολείο Ψυχικής Ανάπτυξης Νέων Σενγκμπό) ξυλοκοπήθηκε τόσο άσχημα που έχασε την ακοή στο ένα αυτί, αναγκάστηκε σε εξαντλητικές ασκήσεις, με «χιλιάδες επαναλήψεις», βιάστηκε από εκπαιδευτή κατά τη διάρκεια νυχτερινής βάρδιας. Είπε χαρακτηριστικά ότι «οι οδηγίες για την εκτέλεση ασκήσεων όπως οι κάμψεις «μπορεί να ξεκινούν με χίλιες επαναλήψεις». Λέει επίσης ότι δέχτηκε επίθεση στον κοιτώνα του από έναν εκπαιδευτή που βρισκόταν σε νυχτερινή βάρδια: «Με άρπαξε από τα μαλλιά, με έσυρε στο πάτωμα και μετά μου επιτέθηκε σεξουαλικά».
Οι συνεδρίες συμβουλευτικής καταγράφονταν σε βίντεο για τους γονείς του, με εκπαιδευτές να του λένε: «Είσαι αγόρι. Κάνε ό,τι κάνουν τα αγόρια. Απλώς να είσαι χαρούμενος».
Η Μπαομπάο δηλώνει ότι σκέφτηκε σοβαρά να αυτοκτονήσει. Όταν το είπε σε σύμβουλο, η απάντηση ήταν: «Αν ήθελες πραγματικά να πεθάνεις, δεν θα καθόσουν εδώ».
«Είναι κάτι που θα έλεγε ένας άνθρωπος που νοιάζεται; Είναι καν άνθρωποι αυτοί;» ρωτάει. Τόσο η Μπαομπάο όσο και ο Ενσού αναρωτιούνται πώς αποφάσισανοι γονείς τους να τους υποβάλουν σε αυτή την εμπειρία.
Η μητέρα του Ενσού έκλαιγε καθώς δήλωσε στο BBC ότι η οικογένεια είχε εξαπατηθεί από τις υποσχέσεις του σχολείου.
Άλλη μαθήτρια επιχείρησε να αυτοκτονήσει. Αντί να τη μεταφέρουν σε νοσοκομείο, οι εκπαιδευτές προσπάθησαν να της κάνουν μόνοι τους πλύση στομάχου.
Βίντεο που ελήφθησαν και επαληθεύτηκαν από το BBC, τα οποία γυρίστηκαν σε ένα άλλο σχολείο του Λι Ζενγκ, δείχνουν εκπαιδευτές να σηκώνουν ψηλά ένα καλάμι και να χτυπούν τα χέρια των μαθητών.
Χαμένες ζωές, διαλυμένες οικογένειες, ρυθμιστικό πλαίσιο
Η Μπαομπάο δεν επέστρεψε ποτέ στο σχολείο. Ζει από διαδικτυακό streaming και gaming, αλλά πιστεύει ότι θα μπορούσε να είχε σπουδάσει.
«Αυτά τα σχολεία είναι ουσιαστικά απάτες», λέει. «Το εκπαιδευτικό τους ήθος βασίζεται στη βία. Και η βία γεννά μόνο βία».
Ο Ενσού και οι φίλοι του συνεχίζουν να συλλέγουν αποδείξεις, να βοηθούν μαθητές να δραπετεύσουν και να πιέζουν τις Αρχές.
Τα σχολεία αυτά παρουσιάζονται ως ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Στην πραγματικότητα όμως, λειτουργούν ως ιδιωτικοποιημένη προέκταση της κρατικής ιδεολογίας περί συμμόρφωσης , πειθαρχίας και κανονικότητας.
Σύμφωνα με Κινέζους νομικούς και ερευνητές, τα πειθαρχικά σχολεία συχνά δεν είναι καταχωρημένα ως σχολεία. Δηλώνονται ως «κέντρα συμβουλευτικής», «στρατόπεδα εκπαίδευσης» ή «εταιρείες υπηρεσιών», και υπάγονται ταυτόχρονα — και άρα σε καμία ουσιαστικά — στις αρχές εκπαίδευσης, πολιτικών υποθέσεων και ρύθμισης της αγοράς. Ουσιαστικά όμως δεν ελέγχονται από καμία, λόγω κατακερματισμού αρμοδιοτήτων και σκόπιμης θεσμικής ασάφειας. Στη Κίνα, η υπαγωγή σε κάποια αρχή δεν σημαίνει αυτομάτως πραγματική εποπτεία. Τα πειθαρχικά σχολεία εκμεταλλεύονται ένα δομικό κενό διακυβέρνησης.
Τα ιδρύματα αυτά δεν ορίζονται νομικά ως ξεχωριστή κατηγορία στο κινεζικό δίκτυο. Ανάλογα με το πώς δηλώνονται:
- Αρχές Εκπαίδευσης, δηλώνουν ότι δεν είναι σχολεία με αναλυτικό πρόγραμμα, εξετάσεις ή πτυχία.
- Υπηρεσίες Πολιτικών Υποθέσεων (Civil Affairs), δηλώνουν ότι δεν είναι κοινωνικά ιδρύματα ή φιλανθρωπικές δομές
- Αρχές Ρύθμισης της Αγοράς, ότι δηλώνονται απλώς ως εταιρείες παροχής υπηρεσιών
Το αποτέλεσμα: κάθε αρχή θεωρεί ότι η ουσιαστική ευθύνη ανήκει αλλού. Πολλά από αυτά τα σχολεία έχουν επιχειρηματική άδεια αλλά δεν έχουν άδεια εκπαιδευτικού ιδρύματος, δεν υπόκεινται σε επιθεωρήσεις παιδαγωγικού χαρακτήρα, δεν ελέγχονται για χρήση βίας, περιορισμό ελευθερίας ή κράτηση ανηλίκων. Άρα είναι νομικά ορατά αλλά ρυθμιστικά αόρατα. Έτσι, λειτουργούν με επιχειρηματική άδεια, χωρίς παιδαγωγική πιστοποίηση, χωρίς υποχρεωτικό έλεγχο για χρήση βίας, χωρίς ανεξάρτητους μηχανισμού καταγγελιών και διαρκή επιθεώρηση
Αυτή η θεσμική ασάφεια δεν αποτελεί απλώς διοικητική αδυναμία. Συνιστά δομική επιλογή ανοχής, η οποία επιτρέπει στο κράτος να αποφεύγει την άμεση ευθύνη, ενώ ταυτόχρονα επωφελείται από τη λειτουργία ιδιωτικών μηχανισμών πειθαρχίας και συμμόρφωσης.
Πώς ρυθμίζονται αντίστοιχα ιδρύματα στη Δύση
Σε αντίθεση με την Κίνα, στις περισσότερες δυτικές δημοκρατίες τα ιδρύματα που φιλοξενούν ανηλίκους — ιδίως όσα επιβάλλουν πειθαρχία ή περιορισμό ελευθερίας — υπόκεινται σε αυστηρό πολυεπίπεδο έλεγχο.
Ευρωπαϊκή Ένωση και Ηνωμένο Βασίλειο:
Υποχρεωτική αδειοδότηση ως εκπαιδευτικά ιδρύματα ή δομές παιδικής προστασίας, όπου γίνονται τακτικοί έλεγχοι από ανεξάρτητες αρχές, υπάρχει απόλυτη απαγόρευση της σωματικής τιμωρίας, υπάρχει νομικά κατοχυρωμένο δικαίωμα του παιδιού να καταγγείλει κακοποίηση, καθώς και ποινικές κυρώσεις για παράνομη κράτηση ανηλίκου.
Ηνωμένες πολιτείες
Τα λεγόμενα «Troubled teen programs» ρυθμίζονται σε πολιτειακό επίπεδο, η πιστοποίηση του προσωπικού είναι υποχρεωτική, η αναφορά περιστατικών κακοποίησης στις αρχές είναι υποχρεωτική και υπάρχουν αστικές και ποινικές ευθύνες για ιδιοκτήτες και διευθυντές.
Διεθνές Δίκαιο
Η Σύμβαση του ΟΗΕ για τα δικαιώματα του παιδιού απαγορεύει σωματική και ψυχολογική βία και επιβάλλει κρατική υποχρέωση προστασίας ανηλίκων από ιδιωτικούς φορείς.
Η Κίνα είναι συμβαλλόμενο μέρος στη Σύμβαση, ωστόσο στην πράξη δεν έχει θεσπίσει μηχανισμούς εφαρμογής για τα ιδιωτικά πειθαρχικά ιδρύματα. Αυτό το ρυθμιστικό κενό δεν μπορεί να αποδοθεί σε αμέλεια ή έλλειψη διοικητικής ικανότητας. Σε ένα κράτος με εκτεταμένους ελέγχους και επιτήρηση, η απουσία ρύθμισης σε έναν τόσο ευαίσθητο τομέα υποδηλώνει πολιτική επιλογή ανοχής.
Η πειθαρχία, όταν ιδιωτικοποιείται χωρίς λογοδοσία, μετατρέπεται σε εμπόρευμα. Και όταν το κράτος επιλέγει να μην παρεμβαίνει, καθίσταται συνένοχο.
