Σαν σήμερα, στις 12 Οκτωβρίου 1944, η Αθήνα και ο Πειραιάς απελευθερώθηκαν από τη ναζιστική κατοχή, έπειτα από περισσότερα από τρεισήμισι χρόνια στρατιωτικής κυριαρχίας των Γερμανικών δυνάμεων. Η αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων σηματοδότησε μια ιστορική καμπή για την Ελλάδα. Την ημέρα εκείνη, η γερμανική σημαία με τη σβάστικα αποκαθηλώθηκε από την Ακρόπολη, όπου κυμάτιζε από τον Απρίλιο του 1941, και αντικαταστάθηκε, πέντε ημέρες αργότερα, από την ελληνική σημαία — σε μια τελετή με έντονο συμβολισμό για την εθνική αξιοπρέπεια και την αποκατάσταση της ανεξαρτησίας.
Η στιγμή εκείνη έμεινε βαθιά χαραγμένη στη συλλογική μνήμη των Ελλήνων. Οι σκηνές που διαδραματίστηκαν στους δρόμους της Αθήνας μαρτυρούν την ένταση του συναισθήματος: πλήθη κόσμου κατέκλυσαν τις λεωφόρους και τις πλατείες, ζητωκραυγάζοντας και φωνάζοντας «Χριστός Ανέστη!», παρομοιάζοντας την απελευθέρωση της πρωτεύουσας με πνευματική και εθνική ανάσταση. Η αποτίναξη της ξένης κυριαρχίας δεν ερμηνεύτηκε μόνο ως στρατιωτική επιτυχία, αλλά και ως επαναφορά της ελπίδας, της αξιοπρέπειας και της πίστης στο μέλλον.
Οκτώ δεκαετίες μετά, η Ελλάδα είναι ένα δημοκρατικό κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του ΝΑΤΟ και άλλων διεθνών οργανισμών. Οι σημαίες κυματίζουν ελεύθερα, οι θεσμοί λειτουργούν, παρά τα όποια διαρθρωτικά ή πολιτικά προβλήματα, και οι πολίτες απολαμβάνουν τα βασικά ατομικά και πολιτικά δικαιώματα που εγγυάται το Σύνταγμα. Ωστόσο, μερίδα του δημόσιου διαλόγου επισημαίνει την ύπαρξη ενός διαφορετικού τύπου εξάρτησης: αυτόν της εξωτερικής επιρροής στη διαμόρφωση εθνικών πολιτικών και στρατηγικών αποφάσεων.
Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, η παραδοσιακή έννοια της στρατιωτικής κατοχής έχει αντικατασταθεί από μια πιο σύνθετη και άτυπη μορφή επιρροής, η οποία δεν επιβάλλεται με τη βία, αλλά μέσω θεσμικών, οικονομικών και πολιτικών διαύλων. Σε αυτή τη συνθήκη, κέντρα λήψης αποφάσεων εκτός Ελλάδας διαμορφώνουν, άμεσα ή έμμεσα, το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούνται η εθνική πολιτική, η οικονομία, η άμυνα, η ενεργειακή στρατηγική και η εκπαιδευτική πολιτική. Η εξάρτηση από τις αποφάσεις και τις κατευθύνσεις εξωτερικών «θεσμών», «αγορών» ή «συμμάχων» εγείρει ερωτήματα για το εύρος και το βάθος της πραγματικής εθνικής κυριαρχίας.
Η ελληνική πολιτική και οικονομική ελίτ, σε μεγάλο βαθμό, έχει εναρμονίσει τα συμφέροντά της με τις επιταγές αυτών των εξωτερικών δρώντων. Παρατηρείται συχνά ότι στρατηγικές επιλογές της χώρας δεν εκπορεύονται από σαφείς εθνικές προτεραιότητες, αλλά εμφανίζονται ως προσαρμογές σε ήδη ειλημμένες αποφάσεις ή σε κατευθύνσεις που έρχονται από διεθνή κέντρα ισχύος. Το ερώτημα «ποιο είναι το συμφέρον της χώρας» τείνει να υποκαθίσταται από το «τι αναμένουν οι εταίροι», μια τάση που αναδεικνύει τον κίνδυνο απώλειας της πολιτικής αυτονομίας.
Η συμμετοχή της Ελλάδας σε διεθνείς οργανισμούς και συμμαχίες δεν θεωρείται από μόνη της προβληματική. Αντιθέτως, μπορεί να προσφέρει εργαλεία και ευκαιρίες για την ενίσχυση της διεθνούς παρουσίας και επιρροής της χώρας. Το ζήτημα τίθεται όταν οι εθνικές επιλογές διαμορφώνονται όχι βάσει στρατηγικού σχεδιασμού, αλλά υπό την πίεση συμμόρφωσης ή εξωτερικών απαιτήσεων. Η σύγχρονη εθνική ανεξαρτησία δεν προϋποθέτει απομόνωση ή αποδέσμευση από τις διεθνείς σχέσεις, αλλά ενεργή, ισότιμη συμμετοχή σε αυτές, με διασφάλιση της εσωτερικής πολιτικής κυριαρχίας και στρατηγικής αυτοδιάθεσης.
Η Ελλάδα έχει τις δυνατότητες, τη γεωστρατηγική θέση και το ανθρώπινο δυναμικό να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και των Βαλκανίων. Μπορεί να αποτελέσει δύναμη σταθερότητας, πολιτισμικό σημείο αναφοράς και ενεργό διαμορφωτή εξελίξεων. Για να καταστεί αυτό εφικτό, απαιτείται μακρόπνοη εθνική στρατηγική, ενίσχυση της εσωτερικής κοινωνικής και πολιτικής συνοχής και η ανάδειξη ηγεσίας με εθνικό όραμα και αποφασιστικότητα.
Ο αγώνας για ελευθερία δεν εξαντλείται στην αποτίναξη ξένων στρατιωτικών δυνάμεων. Στον 21ο αιώνα, αποκτά νέα χαρακτηριστικά: την ανάγκη διατήρησης της πολιτικής, οικονομικής και πολιτισμικής αυτονομίας σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Η εθνική ανεξαρτησία μετασχηματίζεται σε διαρκές ζητούμενο. Η ουσιαστική απελευθέρωση, όπως υπαγορεύεται από την ιστορική μνήμη της 12ης Οκτωβρίου 1944, αφορά όχι μόνο την εδαφική κυριαρχία, αλλά και την κατοχύρωση του δικαιώματος της Ελλάδας να καθορίζει, με δική της βούληση, την πορεία της στον κόσμο.
